Làn sóng rút tiền khỏi quỹ mạo hiểm

Lãi suất thấp và sự thăng hoa của các công ty công nghệ trong giai đoạn 2019-2021 đã kéo theo 274 quỹ đầu tư mạo hiểm (VC) mới – số lượng quỹ đầu tư “tân binh” kỷ lục gia nhập thị trường trong năm 2022. Con số này tăng tới 73% so với 158 quỹ vào năm 2019, theo nền tảng dữ liệu Dealroom.

Thế nhưng, định giá startup công nghệ sụt giảm mạnh, lãi suất tăng vọt, lạm phát cùng suy thoái kinh tế đã gây thiệt hại cho ngành đầu tư mạo hiểm. Từng là nhà đầu tư lớn nhất thế giới vào startup vào năm 2021, SoftBank, quỹ đầu tư mạo hiểm đến từ Nhật Bản, ghi nhận khoản lỗ ròng 5,9 tỷ USD trong quý 4/2022.

Các thành viên góp vốn của các quỹ vì thế cũng kiêng dè việc tiếp tục gửi tiền đầu tư mạo hiểm, đang có xu hướng rút lui khỏi thị trường. Điều này khiến nhiều quỹ đầu tư mới thành lập khó khăn trong việc huy động vốn.

Trong quý 4/2022, các công ty đầu tư mạo hiểm trên toàn cầu chỉ huy động được 20,6 tỷ USD, trong đó, chỉ có 226 quỹ đầu tư mạo hiểm huy động được vốn, mức thấp nhất trong thập kỷ qua. Trong khi năm 2021, có tới 620 quỹ huy động được vốn trong ba tháng cuối năm, khi cổ phiếu công nghệ đạt đỉnh, theo công ty dữ liệu Preqin.

Bên cạnh đó, việc thiếu vắng các thương vụ startup IPO thành công cũng làm cạn kiệt dòng tiền của các quỹ. Bởi cổ phiếu của các công ty đại chúng vốn là khoản thù lao quan trọng được các quỹ dùng để trả lại các thành viên góp vốn, cũng như tái đầu tư vào giai đoạn tiếp theo.

Một số khoản tài trợ của trường đại học và quỹ hưu trí cũng sụt giảm khi các cổ phiếu công nghệ giảm liên tục. Điều này buộc các VC phải cắt giảm dòng vốn rót cho công ty khởi nghiệp.

Tiger Global Management, “cá mập” hoạt động sôi nổi nhất tại Thung lũng Silicon (Mỹ) vào thời kỳ thăng hoa của cổ phiếu công nghệ (cuối 2021), đã huy động được 12,7 tỷ USD. Nhưng hiện tại, quỹ này cắt giảm mục tiêu chỉ còn 5 tỷ USD.

“Chỉ trong vài năm tới, 50% quỹ đầu tư mạo hiểm hiện nay sẽ trở thành “zombie”, tức họ khó khăn trong thanh khoản nhưng cũng không thể tạo ra lợi nhuận”, Maelle Gavet, CEO Mạng lưới doanh nhân toàn cầu Techstars, nhận định.

Việt Nam khó có “hoa hồng” và “rượu vang”

Sau đỉnh năm 2021, số tiền đầu tư và số thương vụ đầu tư mạo hiểm ở Việt Nam trong năm 2022 giảm một nửa (ở mức 855 triệu USD). Trong 85 thương vụ đầu tư được thực hiện trong năm qua, chủ yếu là các khoản đầu tư giai đoạn đầu (Seed và Series A), được thực hiện bởi các quỹ tập trung vào thị trường Việt Nam. Còn các thương vụ ở giai đoạn sau (từ Series B trở đi), thường do các quỹ ngoại thực hiện thì rất ít, theo Nextrans.

Thực tế, trong 6 năm nay, kể từ khi thị trường khởi nghiệp Việt Nam được hình thành, nguồn vốn cho startup chủ yếu dựa vào các quỹ khu vực hoặc toàn cầu. Giai đoạn thăng hoa như năm 2021, trong 178 thương vụ đầu tư cho startup Việt, nhưng có tới 145 thương vụ do quỹ ngoại rót vốn.

Vì vậy, khi các quỹ ngoại khó khăn trong việc huy động vốn, chắc chắn dòng tiền rót về cho startup Việt Nam cũng thận trọng hơn. Thị trường khởi nghiệp Việt Nam vì thế cũng như bức tranh chung của thế giới, khó có “hoa hồng” và “rượu vang” trong “bữa tiệc gọi vốn”.

“Nền kinh tế Việt Nam khó tránh khỏi thách thức khi kinh tế toàn cầu đang đối mặt với nguy cơ suy thoái. Startup cần chuẩn bị sẵn sàng cho thời kỳ khó khăn sắp tới vì các nhà đầu tư sẽ thận trọng hơn khi đánh giá một công ty, họ sẽ không nhìn vào doanh thu mà sẽ xem các chỉ số cho thấy khả năng tăng trưởng bền vững”, bà Lê Hoàng Uyên Vy, Giám đốc Điều hành Quỹ đầu tư Do Ventures, nhận định.

Cũng theo các VC, thực tế, “mùa đông gọi vốn” không chỉ đến từ việc kinh tế toàn cầu suy thoái, mà nguyên nhân thực sự đến từ việc vắng bóng các startup chất lượng. Khi nhìn thấy các startup thiếu khả năng thực thi dự án hay tăng trưởng, các quỹ đầu tư cũng sẽ dè chừng.

Ở chiều tích cực, dòng vốn mạo hiểm chảy chậm lại cũng được xem là cơ hội của startup. Các công ty khởi nghiệp muốn tạo sự chú ý của các quỹ phải chứng minh được mình thực sự có khả năng tạo ra các “món ăn ngon”, thay vì chỉ có “nguyên liệu tốt”. Điều này buộc startup phải đặt mục tiêu nâng cao năng lực quản trị chứ không chỉ dừng lại ở việc có một công nghệ, sản phẩm, dịch vụ tiềm năng.