Các ‘cá mập’ cũng rất nóng ruột

Gần đây, bà Hoàng Thị Kim Dung, Giám đốc quốc gia của Genesia Venture tại Việt Nam, liên tục nhận được câu hỏi về thị trường vốn cho startup, trong bối cảnh nửa đầu năm 2024, các công ty khởi nghiệp Việt Nam mới chỉ thực hiện được 16 vòng gọi vốn, với tổng số tiền huy động là 46,5 triệu USD, theo Tracxn. Con số này giảm hơn một nửa so với cùng kì, báo hiệu sự chậm lại của dòng vốn đầu tư cho các công ty khởi nghiệp trong năm nay. Ở kịch bản tồi tệ nhất, các chuyên gia dự báo tỷ lệ suy giảm tài trợ sẽ còn cao hơn năm ngoái. 

Tình trạng đầu tư của thị trường Việt Nam cũng giống như xu hướng chung của toàn cầu, nhưng lại trái ngược với lượng “bột khô” (dòng tiền mặt dự trữ) đang dồi dào của các quỹ mạo hiểm trên thế giới. 

Phân tích về điều này, bà Dung cho biết bản chất của thị trường vốn cho startup cũng dựa trên nguyên lý “cung-cầu”. “Cung” gồm nguồn cung vốn từ nhà đầu tư, quỹ đầu tư và nguồn cung startup đạt tiêu chuẩn để đầu tư. Còn “cầu” là nhu cầu được rót vốn để gia tăng lợi nhuận của các quỹ, nhà đầu tư và nhu cầu gọi vốn của startup.

Nhận định về thị trường sẽ thay đổi dưới góc nhìn của nhà sáng lập startup hay nhà đầu tư. Với nhà sáng lập, thách thức của họ là nguồn cung vốn giảm đi do các nhà đầu tư thận trọng hơn, đó là lý do “mùa đông gọi vốn” ra đời. Ở phía nhà đầu tư thì cho rằng họ không tìm thấy các startup đủ tiềm năng để rót vốn.

“Nói cách khác, các nhà đầu tư có ‘cầu’- muốn đầu tư, nhưng không có đủ ‘cung’ - các startup đủ tốt đạt tiêu chuẩn đầu tư. Vì vậy cấu trúc vốn của thị trường startup hiện đang mang đặc điểm “thiếu cung - thừa cầu”, đứng từ góc nhìn của cả hai phía, startup và nhà đầu tư. Vì vậy với startup là ‘mùa đông gọi vốn, thì với nhà đầu tư startup, chính xác phải là ‘mùa đông đầu tư’”, bà Dung nhận định. 

Không chỉ startup mong ngóng gọi được vốn mà chính các nhà đầu tư cũng đang sốt ruột khi nguồn tiền dự trữ không thiếu nhưng đã nằm im quá lâu. Họ mong muốn tìm được những “miếng mồi” ngon để mở rộng khoản đầu tư, gia tăng lợi nhuận. Đó là lý do họ cũng không còn ngần ngại giải ngân cho các startup giai đoạn rất sớm, chưa tạo dòng doanh thu và lợi nhuận ổn định. 

Ông Phạm Anh Cường, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng giám đốc Hệ sinh thái Doanh nghiệp BestB; Giám đốc Quỹ đầu tư BestB Capital, phân tích, startup có tốc độ tăng trưởng nhanh thường trên 200%/năm, không giới hạn tăng trưởng. Họ thường có giải pháp, công nghệ đột phá, đổi mới sáng tạo nên thường mất nguồn vốn rất lớn cho chi phí đầu tiên là chi phí R&D (nghiên cứu và phát triển). Họ thường phải đầu tư rất nhiều để thử nghiệm sản phẩm trước khi để nó có thể nhân rộng và có dòng doanh thu tốt.

Chính vì vậy các startup thường sẽ lỗ trong giai đoạn đầu tiên. Đây cũng là giai đoạn các nhà đầu tư mạo hiểm thường không yêu cầu khắt khe về lợi nhuận sớm.

“Nhà đầu tư chấp nhận startup có thể lỗ nhưng phải lỗ trong kế hoạch. Tức họ phải có kế hoạch trong vòng bao lâu sẽ chạm được điểm hòa vốn. Điều này rất khác so với các doanh nghiệp vừa và nhỏ, họ bắt buộc phải tạo ra lợi nhuận càng sớm càng tốt. Bởi bản chất họ làm lại các mô hình đã có trên thị trường nên không nặng về việc sản xuất sản phẩm, dịch vụ mới”, ông Cường nói. 

Để ‘cung’ gặp ‘cầu’

Tuy nhiên, sự hứng khởi của các nhà đầu tư không đủ để vực dậy thị trường đầu tư mạo hiểm khi “cung” chưa thể gặp “cầu”. Theo bà Dung, đa phần các quỹ đầu tư sẽ đánh giá năng lực của nhà sáng lập, tốc độ phát triển của thị trường mục tiêu và tính chất của sản phẩm/dịch vụ của startup để dự đoán triển vọng phát triển startup và khả năng gọi vốn ở vòng tiếp theo. 

Trong tình hình kinh tế còn khó khăn và nhiều biến động, các công ty khởi nghiệp, đặc biệt ở giai đoạn đầu, có thể sẽ khó đạt được PMF (Product Market Fit - Sản phẩm phù hợp với thị trường), hoặc cần nhiều thời gian và nguồn lực hơn để đạt được nó.

Do vậy, trong vai trò là nhà đầu tư, bà Dung cho biết sẽ thảo luận cùng với các nhà sáng lập rằng “Với số tiền gọi vốn này, ở giai đoạn này, startup có thể thực hiện được bao nhiêu thử nghiệm, là những thử nghiệm gì để có thể tìm thấy PMF?”. Năng lực của các nhà sáng lập sẽ chứng minh bằng hiệu quả các thử nghiệm liên tiếp trong một nguồn lực hữu hạn, để tìm thấy được PMF, giúp startup bứt phá trong khó khăn.

Tiếp theo, là về vấn đề quản trị startup. Vị này cho biết giới đầu tư mạo hiểm đã bị “dội gáo nước lạnh” khi hào phóng chi tiền cho startup và buông lỏng quản lý, để nhiều vụ sai phạm nghiêm trọng về tài chính nổ ra. Giờ đây, họ trở nên thận trọng đầu tư, thắt chặt kỉ luật hơn. Vì vậy, rất cần những nhà sáng lập có năng lực quản trị doanh nghiệp, đặc biệt là có đạo đức để quản lý tài chính hiệu quả và minh bạch, nhằm duy trì niềm tin cho nhà đầu tư, tạo động lực thu hút nhiều dòng vốn đầu tư trong giai đoạn tiếp theo.

Cuối cùng, Giám đốc quốc gia của Genesia Venture Việt Nam, cho biết hệ sinh thái khởi nghiệp trong nước không phải thiếu những Unicorn - kỳ lân, mà là thiếu những sự kiện exit (thoái vốn) thành công của startup. Điều này thách thức niềm tin và sự kiên nhẫn của mọi nhà đầu tư vào startup tại Việt Nam hiện nay. 

“Hệ sinh thái của chúng ta đang khan hiếm startup có thể IPO, cũng như khan hiếm dòng tiền lớn từ doanh nghiệp thực hiện các thương vụ mua bán sáp nhập chiến lược với startup. Chúng ta rất cần những startup có thể phát triển với mô hình kinh doanh tạo ra lợi nhuận bền vững hơn, và lộ trình exit rõ ràng hơn so với hiện nay. Điều này rất quan trọng, để giúp các nhà đầu tư có thêm niềm tin rằng hệ sinh thái startup Việt Nam tiềm năng thực sự, đồng thời để các thế hệ các nhà sáng lập tiếp theo có đủ niềm tin rằng có cơ hội thành công nếu họ khởi nghiệp”, bà Dung nhấn mạnh.