Thời kì “bóp mồm, bóp miệng”

Thu nhập của hai vợ chồng tổng cộng 30 triệu đồng và không tăng trong vài năm trở lại đây, chị Bùi Linh (Long Biên, Hà Nội), cho biết khá khó khăn để duy trì cuộc sống trong khi giá cả mọi thứ đều gia tăng.

“Tiền thuê nhà mỗi năm đều tăng, các dịch vụ khác như ăn uống, đi lại cũng tăng theo giá xăng và không giảm làm chi phí sinh hoạt tăng cao”, chị Linh nói.

Gia đình chị Linh giống như 30% hộ gia đình khác ở Việt Nam đang gặp khó khăn trong duy trì tài chính và vật lộn với giá cả hàng hóa tăng cao từ năm ngoái đến nay, theo báo cáo triển vọng ngành hàng tiêu dùng nhanh (FMCG) Việt Nam của công ty nghiên cứu thị trường Kantar.

Số liệu từ Tổng cục Thống kê mới đây cho thấy, chỉ số giá tiêu dùng quý 1/2024 tăng 3,77% so với cùng kỳ năm trước. Nguyên nhân đến từ giá nhiều mặt hàng tăng cao. Giá gạo tăng 21,71%, chỉ số giá nước sinh hoạt tăng 10,58%, chỉ số giá nhóm điện sinh hoạt tăng 9,38%, nhóm giáo dục tăng 9,02%, thuốc và dịch vụ y tế tăng 6,51%, nhóm nhà ở và vật liệu xây dựng tăng 5,4%, văn hóa, giải trí và du lịch tăng 1,35%.

Người tiêu dùng vì vậy buộc phải thay đổi hành vi mua sắm để bảo đảm nguồn tài chính duy trì cuộc sống. “Gia đình buộc phải thực hiện 3 hạn chế: Hạn chế mua sắm quần áo trang sức mới, hạn chế ăn uống bên ngoài, hạn chế đi du lịch”, chị Linh cho biết.

Chính sách “thắt lưng buộc bụng” của nhiều hộ gia đình khiến tổng mức bán lẻ và doanh thu dịch vụ tiêu dùng quý đầu năm nay chỉ tăng trưởng 8,2%. Nếu loại trừ yếu tố về giá, con số này chỉ tăng 5,1%, bằng một nửa mức tăng trưởng cùng kì năm trước. Đây cũng là mức tăng rất thấp so với thời điểm trước dịch, giai đoạn 2015-2019, với mức tăng 11,5%.

Trong khi đó, sức sống của nền kinh tế phụ thuộc không nhỏ vào sức tiêu dùng. Tiêu dùng nội địa được đánh giá là một trong ba trụ cột của tăng trưởng kinh tế. Do đó, việc chi tiêu của người dân sụt giảm cũng gây lo ngại sẽ tác động không nhỏ đến mục tiêu tăng trưởng kinh tế năm nay.

Giải pháp không chỉ hướng về phía người dân

Để giúp người dân chi tiêu nhiều hơn, Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách kích cầu tiêu dùng như giảm thuế VAT 2%, hỗ trợ nhóm lao động có thu nhập thấp, cải thiện chính sách visa để kích cầu...  Các chính sách này đã phần nào thúc đẩy tiêu dùng tăng trưởng ở mức 9-10% trong năm 2023, hỗ trợ tăng trưởng kinh tế.

TS. Võ Trí Thành, chuyên gia kinh tế cho biết để thúc đẩy tiêu dùng quan trọng nhất vẫn là duy trì lòng tin của người dân đối với sự ổn định kinh tế vĩ mô. Do đó, bên cạnh các chính sách kích cầu tiêu dùng, xuất khẩu và đầu tư, vị chuyên gia cho biết Chính phủ cần tiếp tục hỗ trợ doanh nghiệp phục hồi và phát triển bằng các chính sách tài khóa và tiền tệ, cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh. 

“Nếu người dân nhìn về kinh tế phía trước sáng sủa thì họ sẽ sẵn lòng chi tiêu nhiều hơn. Do đó cần tạo dựng niềm tin thị trường bằng việc nỗ lực tháo gỡ khó khăn cho lĩnh vực bất động sản, sản xuất, xuất khẩu, giải quyết các vấn đề tiền tệ và tiếp tục cắt giảm các thủ tục hành chính ”, TS Thành nói.

Bên cạnh thúc đẩy tiêu dùng từ phía người dân, các chuyên gia kinh tế cho biết cần cải thiện hệ thống thương mại trong nước theo hướng hiện đại hơn để tiết giảm tối đa chi phí vận chuyển, trung gian, chi phí hao hụt đối với mặt hàng nông sản. Điều này giúp giảm chi phí cho các nhà sản xuất, phân phối và trực tiếp giảm giá thành sản phẩm đến tay người dân. 

ThS. Nguyễn Thúy Hải, Khoa Thương mại, Trường Đại học Kinh tế - Kỹ thuật công nghiệp, cho biết thị trường nội địa vẫn còn nhiều hạn chế. Sự liên kết giữa các bên trong chuỗi cung ứng (nhà sản xuất, phân phối, vận chuyển đến người tiêu dùng) còn lỏng lẻo nên thị trường dễ bị biến động do tác động tâm lý người dùng.

Ngoài ra, việc thu hút đầu tư vào phát triển hạ tầng thương mại (chợ đầu mối, trung tâm logistics, kho chưa) còn hạn chế. Hạ tầng thương mại ở vùng nông thôn, vùng sâu vùng xa còn chậm phát triển. Điều này làm gia tăng chi phí thương mại, giảm lợi thế cạnh tranh. Do vậy, tiềm năng thị trường nội địa với 100 triệu dân là rất lớn nhưng lại chưa khai thác hết.

Để thúc đẩy tiêu dùng nội địa, theo bà Hải, các doanh nghiệp nội địa cần trở thành những nhà bán lẻ chuyên nghiệp. Trong đó, để cạnh tranh, các nhà bán lẻ cần linh hoạt đổi mới kênh bán hàng trực tiếp và online, tận dụng nguồn lực và sự hỗ trợ từ các đối tác thương mại điện tử như Lazada, Sendo, TikTok Shop, Shopee, Tiki, Amazon, Alibaba để nâng cao kĩ năng bán hàng qua môi trường số.

“Doanh nghiệp nội địa cần cạnh tranh bằng lợi thế cốt lõi là nắm rõ thị trường, mô hình bán lẻ và phân khúc khách hàng của mình, tránh dàn trải với quy mô quá lớn”, bà Hải khuyến nghị.