Câu lạc bộ kỳ lân (startup định giá tỷ đô) của Việt Nam vẫn chỉ dừng lại ở 3 cái tên: VNG, VNPay và Momo. Kể từ năm 2021 đến nay, chưa startup nào đủ năng lực bước chân vào câu lạc bộ này. Kể cả một số statup được đánh giá là đang ở ngưỡng soonicorn (cận kỳ lân) như Kyber network, Tiki, KiotViet, Trustingsocial, Giao hàng Tiết kiệm, Giao hàng nhanh, Amanotes. Thậm chí, một vài soonicorn còn đang gặp khó khăn nhất định trong hoạt động. Dòng vốn mạo hiểm đầu tư cho startup cũng chỉ đạt 427 triệu USD trong 9 tháng đầu năm 2023,  giảm 13%.

Báo cáo Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo mở Việt Nam 2023 của Bambuup cũng nhận định, định giá startup sụt giảm và việc các nhà đầu tư thận trọng hơn khi ra quyết định góp vốn sẽ khiến việc startup trở thành kỳ lân ngày càng khan hiếm hơn. 

Thực tế, đây cũng là tình trạng chung trên toàn cầu. Số kỳ lân ghi nhận đến tháng 9 năm ngoái trên thế giới là 1.233 công ty (CB Insights), chỉ tăng 8,5% trong giai đoạn 2022-2023, thấp hơn hẳn so với mức tăng giai đoạn đại dịch 2021-2022 là 67% và 80% giai đoạn 2020-2021(theo Startup Blink). Số lượng kỳ lân mới trung bình hàng tháng của năm ngoái cũng đánh dấu mốc thấp nhất trong vòng hơn 4  năm qua.

Mặc dù Việt Nam vẫn xếp hạng 46/132 trên Bảng xếp hạng Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu năm 2023 của Tổ chức Sở hữu Trí tuệ thế giới, là một trong 7 quốc gia thu nhập trung bình đạt được nhiều tiến bộ nhất về đổi mới sáng tạo trong thập kỷ qua. Tuy vậy, so với một số hệ sinh thái trong khu vực Đông Nam Á thì mức đầu tư cho R&D, một trong những động lực thúc đẩy đổi mới sáng tạo của Việt Nam vẫn chưa được cải thiện, thậm chí có xu hướng giảm.

Năm 2023, mức đầu tư R&D so với GDP của Việt Nam là 0,4%, thấp hơn mức trung bình của khu vực Đông Nam Á, xếp hạng 66 toàn cầu, giảm 7 bậc so với năm 2022. Con số này ở Thái Lan là 1,3% (tăng 4 hạng), Singapore 2,2% (tăng 3 hạng), Malaysia: 1%.

Đương nhiên, còn nhiều chỉ số khác ngoài mức đầu tư R&D để đánh giá hệ sinh thái đổi mới sáng tạo tại một quốc gia, nhưng trong bối cảnh các nước đều chạy đua tạo điều kiện tốt nhất cho đổi mới sáng tạo, Việt Nam cũng phải nhanh hơn.

Bà Đỗ Hồng Hạnh, Giám đốc Công ty TNHH Nhựa Sinh học BUYO, cho biết trong quá trình tham gia nhiều chương trình vườn ươm ở Hàn Quốc, Singapore, bà thấy rằng các nước này có hệ sinh thái hỗ trợ doanh nghiệp rất tốt mà Việt Nam có thể tham khảo.

Ví dụ ở Hàn Quốc, chỉ cần có ý tưởng, thậm chí chưa cần bản MVP (sản phẩm khả dụng) đã nhận được hỗ trợ 50.000 USD từ Chính phủ, cùng với miễn phí toàn bộ văn phòng, kể cả đó là ý tưởng của một sinh viên mới ra trường. Điều này giúp các nhà sáng lập có khả năng biến ý tưởng thành mẫu trong phòng lab.

Hay tại Singapore, họ cung cấp nhiều hỗ trợ như miễn phí phòng lab, nếu doanh nghiệp bỏ ra 1 đồng chi trả cho kĩ thuật, nghiên cứu viên thì Chính phủ sẽ hỗ trợ 1 đồng tương ứng cho nhân lực. Điều này giúp startup thu hút người tài phục vụ cho quá trình mở rộng quy mô. Hay Chính phủ hỗ trợ startup kết nối với tập đoàn.

Nhà sáng lập startup chuyên sản xuất sản phẩm đồ đựng, bao gói thân thiện môi trường, đã gọi vốn 2 lần được 750 nghìn USD, cho rằng nếu Việt Nam làm được như vậy thì sẽ hỗ trợ rất lớn cho startup.

Cũng sau hơn 5 năm tham gia hoạt động hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo Việt Nam, ông Nguyễn Bão Quốc, Thành viên hội đồng cố vấn khởi nghiệp Đổi mới sáng tạo Quốc gia, cho biết ở góc độ địa phương, việc nắm bắt chính sách hỗ trợ xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo còn khá mờ nhạt, ảnh hưởng đến việc triển khai các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp.

“Việt Nam nên gắn các yếu tố văn hóa bản địa vào các sản phẩm, dịch vụ, câu chuyện thương hiệu của các địa phương khi xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Bên cạnh đó, mỗi địa phương nên có một mô hình về xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tọ, gắn với nhiều địa phương khác và cả quốc gia. Việc không có mô hình như chúng ta đang làm không biết tương lai đi đâu và về đâu”, ông Quốc khuyến nghị.

Bà Nguyễn Nhã Quyên, Giám đốc Vận hành Quỹ Khởi nghiệp Doanh nghiệp Khoa học và Công nghệ Việt Nam (SVF), cho biết từ một hệ sinh thái khởi nghiệp non trẻ, Việt Nam đã cố nắm bắt các cơ hội hợp tác đa quốc gia, đồng hành cùng những đối tác đến từ các hệ sinh thái trưởng thành hơn như Phần Lan, Hàn Quốc, Mỹ, Đức, Úc... để trao đổi kinh nghiệm, rút ngắn thời gian sửa sai, đúc kết các mô hình có tính tối ưu cho thị trường trong nước.

Hiện nay, hệ sinh thái đã bước vào giai đoạn nâng cao năng lực, các thành tố hỗ trợ cần tập trung vào chuyên môn sâu, đầu tư cho các hoạt động nghiên cứu, đo lường, đánh giá để xác định được tác động của từng chương trình và sáng kiến.

“Cân bằng giữa các hoạt động truyền cảm hứng, xây dựng cộng đồng và các họat động đi vào chiều sâu, cải tiến liên tục sẽ thúc đẩy sự phát triển lành mạnh và bền vững của hệ sinh thái Việt Nam”, bà Nhã Quyên nói.