Nạn nhân của cách định giá phóng túng

Việc WeWork vừa thông tin về khả năng phá sản đã làm xôn xao giới khởi nghiệp toàn cầu. Nhiều tháng qua, giá cổ phiếu của kỳ lân cho thuê bất động sản này luôn dưới 1 USD, vốn hóa thị trường giảm xuống chưa tới 500 triệu USD.

Hết nửa đầu năm 2023, công ty ghi nhận mức lỗ ròng lên tới 700 triệu USD. Công ty có 205 triệu USD tiền mặt và các khoản tương đương tiền, với tổng thanh khoản là 680 triệu USD và đang có 2,91 tỷ USD nợ dài hạn.

Quay trở lại với thập kỷ hoạt động của WeWork, dấu ấn đặc biệt nhất với startup này chính là khi nhận được cú gật đầu của SoftBank. Tháng 7/2019, ‘cá mập’ đến từ Nhật Bản đã quyết định đầu tư hơn 10 tỷ USD vào WeWork, tương đương mức định giá 47 tỷ USD. Thời điểm đó, khoản đầu tư này được xem là một kỷ lục của thị trường đầu tư mạo hiểm, đưa WeWork thành startup giá trị lớn nhất nước Mỹ, lớn thứ 4 thế giới.

Thế nhưng, chỉ 1 tháng sau, bản cáo bạch của siêu kỳ lân nộp cho Ủy ban Chứng khoán Mỹ để tiến hành IPO, đã tiết lộ khoản lỗ 2,9 tỷ USD trong 3 năm và 690 triệu USD trong 6 tháng đầu năm 2019. Tháng 9 cùng năm, WeWork hoãn IPO, nhà đồng sáng lập Adam Neumann rời ghế CEO. Lúc này, từ mức định giá 47 tỷ USD, startup chỉ còn giá trị 8 tỷ USD, do tập đoàn Nhật Bản và JPMorrgan đề xuất.

Kết quả kinh doanh thua lỗ triền miên của WeWork, một phần đến từ khả năng điều hành và quản lý của doanh nghiệp, nhưng một phần đến từ sự ảo tưởng về định giá. Và không ai khác, chính SoftBank là người đã cho startup sự ảo tưởng này.

Thời điểm đó, SoftBank điên cuồng ‘săn’ các startup công nghệ, không tiếc tay xuống tiền với mức định giá luôn cao hơn thị trường. Nhưng chính sự hưng phấn từ dòng tiền của các nhà đầu tư, của thị trường, đã đẩy startup rơi vào tình trạng zombie (xác sống), tức những startup liên tục huy động vốn, dựa vào vốn đầu tư để tăng trưởng chứ không phải dựa vào bán sản phẩm, dịch vụ cho khách hàng.

Những chú ‘kỳ lân’ nguy cơ thành ‘kỳ đà’

Việc bản thân các ‘cá mập’ bị fomo đã tạo thời cơ cho nhiều startup tìm mọi cách để gian dối số liệu, tô màu cho các bản báo cáo để dễ dàng gọi vốn.

Và đó cũng là lý do rất nhiều nhà sáng lập startup thời gian qua đã vướng vòng lao lý vì lừa dối nhà đầu tư và khách hàng, như Charlie Javice của startup hỗ trợ tài chính Frank; Rishi Shah, đồng sáng lập startup phần mềm quảng cáo Outcome Health; Elizabeth Holmes, sáng lập startup xét nghiệm máu Theranos, Carlos Watson, người sáng lập Ozy Media hay Christopher Kirchner, người sáng lập startup phần mềm Slync…

Mới đây, chính Quỹ Vision của SoftBank đã đệ đơn kiện công ty khởi nghiệp truyền thông xã hội IRL mà họ đã đầu tư. Quỹ cáo buộc startup thổi phồng số liệu người dùng, không đúng con số 12 triệu người dùng hoạt động hàng tháng, cũng như nói dối quỹ về hiệu suất kinh doanh. Trước đó, vào tháng 5/2021, chỉ 1 tháng sau khi IRL ra mắt, Quỹ đã đầu tư 150 triệu USD, mua 125 triệu USD cổ phiếu từ công ty và 25 triệu USD từ cổ đông.

Trong năm 2023, người ta đang chứng kiến nhiều hơn những vụ kiện tương tự. Những startup trước kia từng được thổi phồng giá trị, thậm chí được các quỹ hỗ trợ bước vào hàng ngũ kỳ lân, đang dần lộ rõ bản chất thật sự.

Một báo cáo PitchBook mới cho thấy, trong quý đầu năm, định giá trung bình của startup châu Âu ở giai đoạn đầu (series A đến C) giảm 23% so với quý 1 năm ngoái. Trong khi định giá ở giai đoạn cuối (series C+) còn tệ hơn, ghi nhận mức giảm 77% so với cùng kỳ.

Định giá giảm, dòng tiền đầu tư giảm đã khiến số lượng kỳ lân mới nở chậm lại. Trong nửa đầu năm nay, cả thế giới trung bình chỉ có 7,3 kỳ lân mới xuất hiện hàng tháng, giảm tới 80% so với mức đỉnh 50,5 công ty vào năm năm 2021.

Nalin Patel, nhà phân tích hàng đầu tại PitchBook, cho biết mức định giá kỷ lục vào năm 2021 và 2022 có thể chỉ còn là quá khứ. Có hàng chục công ty đang làm việc với mức định giá thấp hơn. Ví dụ, Revolut đã phải đối mặt với một số nhà đầu tư khi định giá công ty giảm tới 50%. “Chúng ta có thể thấy nhiều điểm hạn chế hơn được công bố vào cuối năm nay,” ông nói.

Định giá giảm đồng nghĩa với startup không còn quỹ đạo tăng trưởng mạnh, gây tổn thất hàng triệu, thậm chí hàng tỷ USD cho các nhà sáng lập và cổ đông. Nhưng trong bối cảnh dòng vốn thắt chặt như hiện nay, việc có thể gọi vốn dù định giá giảm vẫn là điều may mắn. Bởi những bản báo cáo không minh bạch đang dần lộ rõ tại các công ty khởi nghiệp, có thể dẫn đến vấn đề pháp lý giữa nhà đầu tư và startup mà họ rót vốn. Cũng đồng nghĩa sẽ rất nhiều startup tiếp theo nối gót WeWork, trở thành thanh gỗ tiếp theo của chuỗi domino sụp đổ kỳ lân.