Vào năm 2015, Tsinghua Unigroup, cái tên ít người biết đến do một ông trùm bất động sản điều hành, đã đánh thức cả thế giới về tham vọng của Trung Quốc trong thị trường chất bán dẫn, thứ công nghệ làm nền tảng hỗ trợ cho các máy tính. Với sự tài trợ của nhà nước và sự hậu thuẫn chính trị, công ty đã khiến thế giới tài chính phải sửng sốt khi đưa ra mức giá 23 tỷ USD để để nghị mua lại nhà sản xuất chip Micron của Mỹ.

Tuy nhiên, sau 6 năm trôi qua, nhà vô địch vi mạch của Trung Quốc này lại gần như trở thành nỗi thất vọng quốc gia khi ngấp nghé bờ vực phá sản. Vận may, rủi tài chính của Tsinghua Unigroup là một thất bại khó chịu đối với các quan chức đất nước, những nhân vật đã tìm mọi cách xoay xở tận dụng ngân quỹ theo lộ trình của chính quyền và còn có cả một kế hoạch kéo Hoa Kỳ vào cuộc cạnh tranh ngày càng khốc liệt về tương lai công nghệ. Câu chuyện thăng trầm của Tsinghua Unigroup nay đang là tiêu đề cảnh giác về sự lãng phí có thể xảy ra cho bất cứ doanh nghiệp nào khi được đầu tư và trợ cấp không đúng chỗ.

Trong hai năm qua, các ưu đãi trợ cấp theo kiểu dành cho Unigroup đã thúc đẩy sự bùng nổ của ngành công nghiệp vi mạch vạn vật ở đất nước Vạn Lý Trường Thành. Chỉ từ tháng 1 đến tháng 10/2020, Trung Quốc đã tạo ra 58.000 công ty bán dẫn, tức khoảng 200 doanh nghiệp mỗi ngày. Niềm tin của Bắc Kinh là, cho dù sẽ có nhiều cái tên trong số này thất bại, một số ít có thể tạo ra đột phá lớn. Nói cách khác, theo họ, không phải tài chính mà chính công nghệ mới quan trọng, bởi sẽ là một thất bại nếu công nghệ cuối cùng lại không sử dụng được.

Tsinghua Unigroup đã đào tạo ra một thế hệ kỹ sư chip bán dẫn mới và gầy dựng được vị thế đáng tin cậy trong việc sản xuất mặt hàng đặc biệt này. Sản phẩm càng quan trọng hơn đối với tham vọng thống lĩnh công nghệ trong chương trình không gian của Trung Quốc.

Về ngắn hạn chuyện thu lợi nhuận ít hay nhiều không thành vấn đề. Thay vào đó, mục tiêu là cần đạt được khả năng tự cung tự cấp trong việc sản xuất những con chip nhỏ bé giúp mọi thứ hoạt động, từ ô tô đến tên lửa và siêu máy tính.

Khi mối quan hệ giữa Washington và Bắc Kinh trở nên căng thẳng, các lệnh cấm sử dụng vi mạch của Mỹ đã giáng một đòn mạnh vào các công ty Trung Quốc như Huawei, gã khổng lồ cơ sở hạ tầng viễn thông. Tsinghua Unigroup là đòn trả đũa của người Hoa. Vụ ngã giá đấu thầu để mua Micron năm 2015 đã gióng lên hồi chuông cảnh báo đối với Washington, một động thái dằn mặt cho thấy các công ty Trung Quốc sẵn sàng sử dụng nguồn tài chính của nhà nước để thâu tóm các công nghệ nhạy cảm.

Được hỗ trợ bởi một quỹ bán dẫn trị giá hàng tỷ USD từ chính quyền, Tsinghua Unigroup dường như là con át chủ bài để Trung Quốc mong chiếm lợi thế trên bàn cờ dẫn đến vị trí dẫn đầu trong ngành công nghiệp vi mạch quan trọng. Ý đồ thâu tóm cổ phiếu Micron của Tsinghua Unigroup thất bại khơi mào một chuỗi hành động của các cơ quan quản lý Hoa Kỳ phản ứng nhằm kiềm chế khả năng đối thủ mua lại các công ty công nghệ nhạy cảm. Cuối cùng, Mỹ đã đưa các công ty Trung Quốc vào danh sách đen với các cáo buộc “vu vơ” về xâm phạm nhân quyền và an ninh quốc gia.

Chỉ trong 6 năm, cựu trùm bất động sản Zhao Weiguo đã chi hàng tỷ USD – phần lớn từ quỹ nhà nước, để tiếp quản một số công ty vi mạch thật tiềm năng, biến Tsinghua Unigroup thành một trong những tên tuổi thiết kế chip điện thoại thông minh lớn nhất Trung Quốc. Zhao cũng đạt được các thỏa thuận béo bở với một số thương hiệu số 1 Hoa Kỳ. Điển hình, Unigroup đã được đảm bảo khoản đầu tư 1,4 tỷ USD từ Intel để phát triển chip cho smartphone, nắm giữ cổ phần trong HP và Western Digital, ký hợp tác chiến lược với Dell và tham gia kế hoạch cấp phép chip của IBM.

Tuy nhiên, vào tháng 11 năm ngoái, gã khổng lồ chip Trung Quốc đại lục Tsinghua Unigroup đã gây sốc cho các nhà đầu tư khi vỡ nợ một trái phiếu trị giá 200 triệu USD và đã vỡ nợ thêm nhiều lần nữa kể từ đó. Các đơn vị chip của công ty đã không đạt được doanh thu như mong đợi. Trong khi đó, quá nhiều khoản đầu tư của tập đoàn lại đổ vào các lĩnh vực kinh doanh không liên quan và thường chẳng sinh lời, bao gồm bất động sản, cờ bạc trực tuyến và đổ vào cả một nhà sản xuất điện thoại... Ấn Độ.

Tsinghua Unigroup đã vậy, nhưng khoản đầu tư khổng lồ của Trung Quốc về mảng này nói chung hầu như không tạo được dấu hiệu nào khả quan khi đất nước vẫn phụ thuộc vào các vi mạch nước ngoài. Sản lượng chip nội địa của Trung Quốc chỉ đáp ứng được 15,9% nhu cầu vào năm 2020, cao hơn mức 15,1% của năm 2014 không bao nhiêu.

Còn các công ty địa phương, tuy đã có những bước nhảy vọt trong thiết kế vi mạch và kiến trúc xưởng đúc khuôn chip bán dẫn, nhưng độ tinh vi vẫn thua xa các đối thủ cạnh tranh và tiến độ còn rất chậm. Tóm lại, chỉ có thể xem Tsinghua Unigroup là một câu chuyện thành công về chính trị hơn là về công nghệ.