Doanh nghiệp, người nuôi chuyển đổi sản xuất xanh, tuần hoàn

Trong bối cảnh ngành nuôi trồng thủy sản phát triển mạnh mẽ, việc tìm kiếm mô hình sản xuất bền vững, vừa đảm bảo năng suất vừa bảo vệ môi trường, trở thành yêu cầu cấp thiết. Theo các chuyên gia, mặc dù đã trở thành một trong những ngành kinh tế quan trọng, mang lại giá trị xuất khẩu lớn, nhưng ngành thủy sản Việt Nam vẫn chủ yếu dựa vào tài nguyên thiên nhiên và hệ sinh thái. Để phát triển bền vững, ngành thủy sản cần chuyển đổi từ dựa vào tài nguyên sang mô hình kinh tế tuần hoàn, ứng dụng công nghệ cao, xanh hóa chuỗi giá trị (nuôi trồng tuần hoàn, năng lượng sạch, giảm phát thải, tiết kiệm nước và tài nguyên).

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), chuyển dịch theo hướng xanh, kinh tế tuần hoàn là xu thế chung của toàn ngành, với nhiều doanh nghiệp đầu tư cho các mô hình sản xuất tuần hoàn, nuôi trồng thủy sản bền vững nhằm đáp ứng những đòi hỏi từ các quy định, tiêu chuẩn về môi trường của các đối tác, thị trường nhập khẩu, phù hợp với các yêu cầu quốc tế về môi trường, thương mại, phòng chống dịch bệnh.

Tại Đồng bằng sông Cửu Long, nhiều tập đoàn, doanh nghiệp lớn về nuôi trồng và chế biến, xuất khẩu thủy sản, lẫn khu vực cung ứng nguyên liệu sản xuất (con giống, thức ăn, chế phẩm sinh học, thiết bị và công nghệ nuôi trồng thủy sản) đang chuyển sang sản xuất tuần hoàn, công nghệ cao, công nghệ sạch, giảm phát thải khí nhà kính, giúp đảm bảo các tiêu chí môi trường phù hợp các chứng nhận quốc tế. Trong đó các mô hình tôm - rừng kết hợp, nuôi tự nhiên sinh thái không sử dụng thuốc, hóa chất, nuôi tuần hoàn không xả thải, giúp nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, được thị trường trong và ngoài nước ưa chuộng.

Minh Phú, tập đoàn thủy sản hàng đầu Việt Nam với sản phẩm có mặt tại hơn 50 quốc gia và vùng lãnh thổ, đã đạt được 7 chứng nhận quốc tế về nuôi tôm ở bốn loại hình gồm tôm rừng, tôm lúa, tôm công nghiệp, quảng canh cải tiến chuyên tôm và kết hợp. Tập đoàn đang tập trung phát triển thương hiệu tôm rừng, với 5 dự án đã được cấp chứng nhận quốc tế, triển khai chủ yếu tại hai tỉnh Cà Mau và An Giang, với 4.679 hộ nuôi, diện tích 17.963 ha.

Công ty De Heus (Hà Lan), chuyên sản xuất các loại thức ăn chăn nuôi, đang phối hợp triển khai mô hình nuôi tôm công nghệ tuần hoàn nước và nuôi ghép đa loài (RAS-IMTA) tiết kiệm nước trên địa bàn tỉnh Cà Mau, quy mô 100ha và định hướng nhân rộng 1.500ha. De Hueus cam kết đồng hành chuyển đổi nuôi thủy sản xanh, tuần hoàn và có trách nhiệm môi trường để đáp ứng mục tiêu Net Zero 2050; hỗ trợ người nuôi tôm tăng hiệu quả sản xuất, sản phẩm đạt chuẩn xuất khẩu, góp phần giảm phát thải, bảo vệ môi trường theo tăng trưởng xanh.

Các doanh nghiệp thủy sản với tiềm lực sẵn có đang chuyển mình mạnh mẽ sang sản xuất tuần hoàn, xanh hóa nghề nuôi tôm thì với bà con nông dân, trước xu thế chuyển đổi chung, nhiều người nuôi cũng đã chủ động tham gia các chương trình, dự án thí điểm mô hình nuôi tuần hoàn với sự hỗ trợ của ngành nông nghiệp địa phương và các nhà tài trợ, sự liên kết của các doanh nghiệp.

Gia đình bà Đặng Thị Loan ở xã Vĩnh Hậu, tỉnh Cà Mau là một trong những hộ đầu tiên tham gia dự án nuôi thủy sản tuần hoàn kết hợp phục hồi rừng ngập mặn do Liên minh Bảo tồn thiên nhiên Quốc tế (IUCN) và Quỹ Coca-Cola phối hợp thực hiện. Với hơn 1,5ha nuôi tôm – cua trong hệ thống ao tuần hoàn, sau một năm thí điểm, bà Loan cho biết nhờ được tư vấn, hướng dẫn kỹ thuật, phục hồi môi trường nên thấy tôm cua phát triển tốt, chất lượng, lại tránh thất thoát nhờ có rừng cây ngập mặn là nơi nuôi giữ, bảo vệ thủy sản. “Nhiều năm trước nuôi trong ao rừng thuận lợi lắm, tôm – cua lớn, chắc thịt, thời gian nuôi ngắn. Sau này gặp nhiều khó khăn, do nguồn giống, dịch bệnh và ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu, môi trường, nguồn nước, nên thời gian nuôi kéo dài, năng suất lại giảm. Giờ tham gia dự án nuôi tuần hoàn này mong muốn lớn nhất là cải thiện sinh kế, thu nhập”, bà Loan chia sẻ.

Thúc đẩy nuôi trồng thủy sản xanh ở Đồng bằng sông Cửu Long

Chuyển đổi số - chuyển đổi xanh, sản xuất theo hướng tuần hoàn, là yêu cầu bắt buộc của toàn ngành kinh tế hiện nay, trong đó ngành thủy sản với định hướng nuôi trồng, chế biến thuỷ sản xanh, bảo vệ môi trường, cải thiện sinh kế cho người dân, nâng cao chất lượng, giá trị và thương hiệu sản phẩm thủy sản Việt Nam để phát triển bền vững.

Định hướng chiến lược quốc gia về phát triển bền vững ngành nông nghiệp nói chung và ngành thủy sản nói riêng được xác định tại các nghị quyết của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XI, XII về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường; Kế hoạch Quốc gia thích ứng với biến đổi khí hậu giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050. Phát triển nuôi trồng thủy sản bền vững cũng được nhấn mạnh tại Nghị quyết 46/NQ-CP của Chính phủ về đẩy mạnh công nghiệp hóa nông nghiệp, khuyến khích phát triển nông nghiệp xanh, bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường, bảo đảm an ninh lương thực quốc gia; chủ động phòng ngừa, giảm thiểu thiệt hại do thiên tai; và được cụ thể hóa tại Đề án Phát triển nuôi trồng thủy sản bền vững vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường).

Theo Tiến sỹ Phạm Trọng Thịnh, chuyên gia về biến đổi khí hậu của IUCN, trên nền tảng định hướng chiến lược quốc gia về phát triển nuôi trồng thủy sản bền vững, cần tiếp tục các giải pháp nâng cao khả năng chống chịu và năng lực thích ứng, giảm nhẹ rủi ro thiên tai, giảm thiệt hại của biến đổi khí hậu. Đồng thời cần xây dựng, hoàn thiện thể chế, chính sách; phát triển nguồn nhân lực, khoa học, công nghệ, nguồn lực tài chính, đầu tư và hợp tác quốc tế. “Cùng với việc ứng dụng công nghệ mới trong nuôi trồng thủy sản như nuôi tuần hoàn, nuôi biofloc, công nghệ tự động hóa, AI, vi sinh, năng lượng tái tạo, sử dụng chế phẩm sinh học..., các địa phương Đồng bằng sông Cửu Long cũng nên áp dụng các hình thức nuôi bền vững như nuôi tôm kết hợp rừng ngập mặn, nuôi tôm cân bằng sinh học, cải tạo ao nuôi, liên kết chuỗi sản xuất và tiêu thụ”, Tiến sỹ Phạm Trọng Thịnh đề xuất.

Trên thực tế, các tỉnh, thành phố vùng Đồng bằng sông Cửu Long đang triển khai chương trình nuôi trồng thủy sản bền vững, thích ứng biến đổi khí hậu nhằm phát triển sản phẩm thủy sản xanh phục vụ xuất khẩu. Tỉnh Cà Mau với 3 mặt giáp biển, là trung tâm thủy sản quốc gia, có hệ sinh thái biển, đất ngập nước, rừng ngập mặn rất độc đáo, là điều kiện thuận lợi để phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, đang đẩy mạnh các chương trình phát triển nuôi tôm – cua dưới tán rừng, tôm – lúa, tôm sinh thái…

Đến nay, Cà Mau có khoảng 48.000ha nuôi tôm dưới tán rừng, tôm rừng Cà Mau đã đạt 9 chứng nhận quốc tế (diện tích được chứng nhận gần 22.000ha với sản lượng khoảng 10.000 tấn). Cà Mau cũng đang xây dựng và từng bước nhân rộng mô hình nuôi tôm thẻ chân trắng siêu thâm canh tuần hoàn nước khép kín, không xả thải, ứng dụng công nghệ RAS-IMTA.

Thành phố Cần Thơ hiện có khoảng 97.000ha nuôi trồng thủy sản (gồm 52.490ha tôm nước lợ, 915ha cá tra, 43.673ha cá nước ngọt và thủy sản khác). Sở Nông nghiệp và Môi trường Cần Thơ cho biết, tôm nước lợ giữ vai trò chủ lực, là yếu tố quyết định trong tăng trưởng kinh tế thủy sản của thành phố. Để nâng cao hiệu quả nuôi trồng, giải quyết những thách thức đang đặt ra, Cần Thơ đang áp dụng các mô hình nuôi hiệu quả, bền vững với môi trường, trong đó có nuôi tuần hoàn khép kín (RAS) trong nuôi tôm thâm canh.

Cũng là một trong những “vựa thủy sản” lớn của cả nước, quê hương của cá tra – cá basa, tỉnh An Giang xác định giai đoạn 2025-2030, nông, lâm, thủy sản tiếp tục giữ vai trò trụ đỡ của nền kinh tế. Theo đó, An Giang sẽ tập trung phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn gắn với phát triển kinh tế nông nghiệp theo chiều sâu; đẩy mạnh phát triển nông nghiệp sạch, hữu cơ, công nghệ cao, giảm phát thải và thích ứng biến đổi khí hậu; tăng cường liên kết chuỗi giá trị, xây dựng thương hiệu nông sản, thủy sản chủ lực.  

Đồng bằng sông Cửu Long là trung tâm sản xuất thủy sản lớn nhất, chiếm khoảng 95% sản lượng cá tra và 70% sản lượng tôm, khoảng 60% tổng giá trị xuất khẩu thủy sản của cả nước. Tuy nhiên, đây cũng là một trong những khu vực dễ bị tổn thương nhất thế giới khi đối diện với nhiều thách thức nghiêm trọng từ biển đổi khí hậu, xâm nhập mặn, hạn hán, sạt lở, sụt lún đất, khan hiếm nước ngọt, ô nhiễm, di cư, sản xuất không bền vững… Chuyển đổi sản xuất theo hướng xanh và tuần hoàn, chủ lực là ngành thủy sản, chính là chìa khóa cho tương lai phát triển bền vững của vùng đồng bằng này.