Hoài niệm bên dòng sông Tô
(DNTO) - Con tàu trên tuyến đường sắt Cát Linh – Hà Đông chậm rãi quanh co, đưa tôi qua ga Yên Lãng, rồi đến Láng… từ cửa sổ nhìn xuống, phố xá đua chen bên dòng Tô Lịch đen nhánh như mực tàu, chợt lặng lòng khi ký ức xưa ùa về.
Tuổi thơ tôi có một quãng dài ở khu lắp ghép Yên Lãng. Khu nhà ấy bố tôi được cơ quan là Công ty Công viên cây xanh phân phát cho. Nhà nhỏ lắm, chắc chưa đầy 20 mét vuông, sống trong ấy mà cảm giác như chui trong cái hộp diêm con con, lại tù mù chẳng có gì rõ rệt. Thế nên tôi không nhớ lắm trong nhà có gì, mà thực ra cũng chẳng có gì đáng giá để nhớ. Nhưng bên ngoài thì tôi nhớ rõ trước nhà có một mảnh sân, phía sau có bể nước mưa và một khu bếp.
Khu nhà này hồi những năm 80 là ranh giới giữa của các làng quê cổ, sát cạnh làng Láng, gần làng Quan Nhân, làng Mọc, khu bãi rác giờ là Thái Hà, và mấy khu nhà lắp ghép Thịnh Quang, xung quanh là nhánh của sông Tô Lịch, giờ lấp đi thành phố Thái Thịnh. Tuyến đường Cát Linh – Hà Đông vắt ngang qua miền ký ức ấy, nên mỗi lần đi ngang những địa danh trên, tôi lại bồi hồi.
Tôi đi học ở Láng Hạ nên ngày nào cũng đi qua những con đường quen thuộc, với ruộng lúa, bãi tha ma, những ngôi nhà mái ngói tường hoa thơm ngát hương bưởi, những cây bàng cổ thụ với rất nhiều quả chín, những ao rất rộng của dân làng, giếng nước bên đường, con đường làng lát gạch rêu phong…
Nhánh sông Tô Lịch ngày đó nước trong xanh, nhiều hoa lục bình, những bè rau muống của dân thả cải thiện, những luống rau nhỏ xinh dân tranh thủ trồng hai bên bờ, những giàn bầu, giàn bí trồng lúc lỉu quả xanh, những khóm khoai, dọc mùng xanh um… kể cả những cây dưa lê, dưa bở mọc hoang dã cũng nhiều, quả chỉ hơn nắm tay...
Tôi nhớ nước sông sạch vô cùng, trẻ con còn bơi lội dưới sông. Lên cấp ba tôi học trường Tây Sơn, đi học qua đường Láng, dưới hàng cây xà cừ xanh mát, nghe tiếng ve gọi là biết mùa hè tới. Mùa lá vàng rụng rất đẹp và mùa đông giá rét đi học rất ngại. Hồi đó không nhiều xe máy, ô tô, đường chỉ có xe đạp là nhiều, chúng tôi hồn nhiên đi bộ đến trường, xung quanh là thiên nhiên với dòng sông xanh mát, hai bên là bãi cỏ và những cây rau dại.
Cứ thế qua nhiều năm, tuổi thơ và tuổi thanh xuân của tôi gắn với dòng sông Tô Lịch. Ngoài giờ học, việc tôi hứng thú nhất là khi được mẹ giao cho đi chợ, mua rau làng Láng. Mỗi khi đi, mẹ dặn cho đủ điều và tôi phải ghi nhớ để ra chợ biết cách mua. Hành phải chọn hành tăm, rau húng láng ngắn và non mới dậy thơm, rau mùi bé và non, rau xà lách mập, rau tía tô khác ngọc dậu, húng chó phải nhỏ, thì là nhỏ sẽ thơm, kinh giới… chọn đúng rau, sẽ tạo cho món ăn thêm phần thi vị.
Tôi biết rau làng Láng họ trồng và chăm chút lên tới mức nghệ thuật, người trồng rau rất kén đất, họ làm đất và bón phân rất kỹ, như chuẩn bị đất làm gốm ấy, lại kén từ giống rau lâu năm, tưới bằng nước sạch, hái vào lúc sáng sớm… nên đến hàng rau đã thấy ngất ngây mùi, những loại hương mà bây giờ, thật khó tìm lại được. Kể cả đứng cạnh hàng rau ê hề, cũng không có được mùi hương xưa như rau Láng. Rau bây giờ trồng lên xanh, hái nhanh, xoay vòng liên hồi, đẹp mã, nhưng cái nội tâm, bản sắc, tinh hoa, thì đã lạc bay tận nơi nào.
Đường đi và về chợ, ngoài chuyện lo cho bữa cơm, tôi cảm thấy thư thái và yêu đời nhất là khi được ngắm những luống rau xinh xắn nơi người làng Láng đang làm việc đồng áng, xa xa là cái ao làng và đình, chùa, thấp thoáng nhà dân lợp mái ngói xen lẫn trong màu xanh cây trái và những đồng lúa đẹp đến nao lòng.
Tới khi trưởng thành, nơi làm việc gần công viên Thủ Lệ nên tôi lại có dịp đi theo con đường ngày xưa, từ đường Láng, ngược lên Cầu Giấy, đến công viên Thủ Lệ. Đường Láng bao năm, rợp bóng xà cừ, bóng cây xanh, râm mát vô cùng, dưới bóng xà cừ xum xuê là quán hàng dựng tạm bằng phên liếp, chia ra các khu bán rau, hoa quả, gà vịt, những phần thịt lợn, bê, bò, dãy hàng đồ khô, hàng xén, hàng quà… kéo dài tới một khúc hai bên đường và ra lan ra cả cầu Nhân Chính. Chợ chủ yếu bán vào buổi sáng, tới chiều thì chợ vãn.
Thế rồi mấy chục năm tôi xa dòng sông Tô và làng Láng, giờ làng đã lên thành phố. Tuyến đường sắt Cát Linh vắt qua những khu dân cư đông đúc, nhộn nhịp, góp phần làm thay đổi diện mạo đô thị. Sông Tô nay không còn trong xanh như ngày xưa, nhưng cảm xúc, những hình ảnh hoài niệm của dòng sông tuổi thơ, dòng sông kỷ niệm thì vẫn còn nguyên vẹn. Ngồi trên tuyến đường sắt trên cao, nhìn dòng sông Tô cũng với uốn lượn qua phố xá khang trang, nhà cao cửa rộng, đến ga Láng, hai đường cong ấy song song cắt qua nhau, rồi dần chia hai ngả. Tôi ngồi nhìn mãi về hướng sông Tô cho đến khi khuất hẳn. Nhà cửa giờ đã khang trang, làng mạc ngày xưa giờ lên phố, chợt mong ngày không xa, ngồi tàu điện đường sắt Cát Linh – Hà Đông sẽ thấy được sông Tô trong xanh như đã từng in dấu trong ký ức bao người Hà Nội.