Bài 1: Những nạn nhân "đáng nể"

Một “rừng cờ đỏ”

Khi các nhà đầu tư phát hiện ra Sam Bankman-Fried (còn có biệt danh là SBF) vừa chơi game, vừa thuyết trình gầy dựng vốn cho FTX, nhiều ý kiến cho rằng đó là một kiểu làm việc “độc đáo” và có phần “thú vị”. Một nhân vật vừa mang tính thiên tài, vừa có vẻ kỳ lạ là một hình ảnh chấp nhận được trong con mắt các nhà đầu tư. Không ai nghĩ về "lá cờ đỏ” - dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm,  lại quá rõ ràng như vậy.

Nhưng những dấu hiệu đáng sợ nhất, thường là những điều rất hiển nhiên, nằm lộ ra ngoài nhưng không ai màng tới chúng.

Alameda, công ty nằm dưới sự điều khiển bởi cùng các nhân sự của FTX, là một hãng giao dịch các tiền tệ ảo. FTX là nơi tạo vốn cho Alameda - chỉ riêng tính chất này cũng đã cho thấy một loạt các vấn đề trong mô hình kinh doanh của hãng này. 

Vào hồi tháng 4/2022, tham gia chương trình podcast Odd Lots của Bloomberg, Bankman-Fried giải thích cách họ có thể tạo ra giá trị từ số 0 chỉ bằng token của tiền tệ ảo.

Cách giải thích của SBF đã làm người dẫn chương trình sững sờ. Chính cách thức này đã giúp FTX tạo vốn cho Alameda. Hầu hết tài sản của Công ty Alameda là FTT, một đồng tiền tệ ảo do FTX tạo ra. FTT được sử dụng trong các chương trình giảm giá phí giao dịch cho người dùng trên sàn giao dịch tiền tệ ảo này.

Việc sử dụng vốn đòn bẩy (leverage) - mượn tiền để đầu tư chứng khoán - có hiểm hoạ rất cao. Tuy nó có thể tạo ra lợi nhuận cao, nhưng cũng có thể gây ra khoản lỗ nặng nề. Nhưng Bankman-Fried là một “fan hâm mộ” của cách thức này.

Trong hội thảo Bitcoin 2021 Conference, anh ta đã lên tiếng chống lại ý kiến rằng sử dụng vốn đòn bẩy đầu tư vào tiền tệ mã hoá là không nên. Thế nhưng, chính cách hoạt động này là một trong những nguyên nhân lớn nhất dẫn đến sự sụp đổ của FTX.

Hơn thế nữa, khi các chuyên gia kiểm định Liên bang Mỹ được đưa vào để “dọn dẹp” vụ phá sản của  FTX, họ đã tá hoả khi phát hiện ra vốn đầu tư của FTX đã được sử dụng để gây vốn cho một mạng lưới nhiều công ty, thực thể khác nhau mà SBF nhúng tay vào. Thậm chí, tiền của những người giao dịch trên sàn FTX đã không được sử dụng để mua tiền tệ ảo, mà chuyển ngay thành vốn để tận dụng. Người dùng trên sàn FTX chỉ đơn giản sở hữu một “giấy ghi nợ” cho tiền tệ ảo mà họ đã bỏ tiền ra mua. Điều này cực kỳ nguy hiểm, và rất bất hợp pháp. Nó còn dẫn đến một mạng lưới kế toán chằng chịt, không được dẫn chứng rõ ràng.

Sau này, John Ray III, CEO mới bổ nhiệm của FTX, và là chuyên gia từng “dọn dẹp” vụ scandal của Enron, đã phải thốt lên: “Tôi chưa bao giờ thấy những sai phạm nghiêm trọng như thế này trong sự nghiệp của mình".

Họ đã không thể tìm ra được ít nhất 1 tỉ đô la tiền của người giao dịch trên sàn FTX.

Con mắt thẩm định lu mờ

Nhưng nếu những vấn đề của FTX đã rõ ràng như thế, tại sao không ai nhận ra chúng?

Thực chất, FTX đã được thẩm định và xem xét kỹ càng bởi các nhà đầu tư. Khi quỹ lương hưu giáo viên Ontario Teachers’ Pension Plan đầu tư vào  FTX, họ đã đưa công ty này qua nhiều vòng thẩm định. Các hội đồng thẩm định của Teachers được dẫn đầu bởi các chuyên gia đầu tư nổi tiếng đã “...bỏ nhiều tháng trời, cùng với các nhà cố vấn nhiều kinh nghiệm,  tỉ mẩn xác định những rủi ro khi đầu tư vào FTX” - Dan Madge, người đại diện của quỹ đầu tư Teachers, cho biết.

Teachers nay đã phải “gạch xoá” 95 triệu đô la mà họ đã bỏ vào FTX.

Một lý do có thể tính đến cho sai lầm này là: Đối với những quỹ đầu tư mạo hiểm khổng lồ, đầu tư vào FTX chỉ là “sự tiếp cận nhỏ đến với một ngành tài chính điện tử đang nổi lên”. Số vốn Ontario Teachers bỏ vào FTX chỉ chiếm 0,05% trong tổng số quỹ do hãng này quản lý. 

Ở mặt khác, có một điểm tâm lý mà các chuyên gia phân tích đã “hụt chân vào”. Khi họ đã là một chuyên gia thường xuyên có ý kiến đúng, sẽ rất khó để nhận ra sai lầm quá hiển nhiên. Với cái nhìn khách quan, ta có thể thấy FTX đầy rẫy vấn đề, nhưng với cái nhìn của những người trong ngành, FTX trông giống như một cơ hội sáng sủa không nên bỏ qua.

Nhưng không phải ai cũng bị lôi cuốn theo “cơn bão” FTX. Trong một thời gian dài, Marc Cohodes, nhà đầu tư lâu năm đã liên tục lên tiếng cảnh báo về FTX. “Theo tôi, không có điều gì (trong FTX) có lý cả” - Cohodes trả lời phỏng vấn Forbes.

Orthogonal Credit, một hãng đầu tư đã từng cho Alameda Research vay vốn, cũng đã cắt đứt quan hệ của họ với công ty này hồi đầu năm nay. Họ cho biết lý do: “Trong việc thẩm định Alameda, đội ngũ của chúng tôi đã xác nhận một số điểm yếu quan trọng: a) chất lượng tài sản suy giảm, b) chính sách vốn không rõ ràng; c) phương thức hoạt động không rõ ràng; và d) một cấu trúc tổ chức ngày càng trở nên rối rắm”.

Tuy vậy, số đông người đầu tư tin vào tham vọng và “sự xuất chúng” của SBF đã lấn át hết những lời nghi ngại. Câu chuyện “thần thoại” về SBF rằng anh ta không làm việc này chỉ để hưởng lợi cho riêng mình, mà là người làm việc đêm ngày để chinh phục một thị trường tiền tệ ảo, phục vụ cho lợi ích chung của tất cả những người tham gia góp vốn đầu tư đã làm lu mờ mọi con mắt thẩm định.

Bài 3: Dưới ống kính dư luận