Năm nay, bên cạnh nhiều vấn đề do đại dịch Covid-19, có hai mối đe dọa song hành khiến nhiều nhà đầu tư tốn thêm nhiều thời gian là lạm phát và lợi suất trái phiếu; thêm vào đó là giá năng lượng tăng vọt và tình trạng thiếu hụt nguồn cung trong dịp lễ Giáng sinh sắp tới. Cảm giác có vẻ như mọi thứ đang rất tồi tệ. Tuy nhiên, có một trường hợp đáng chú ý đã hình thành suốt hai thập kỷ là sự sụt giảm năng suất sắp đi đến hồi kết thúc.

Các công ty đang đầu tư trở lại và tập trung nguồn vốn cao hơn để nhanh chóng gia tăng năng suất. Những cơn gió ngược kìm hãm chi tiêu trong hai chu kỳ vừa qua như sự thận trọng sau hậu quả của việc dư thừa dot-com và thiếu tín dụng sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, đã biến mất. Và các công ty có động cơ mạnh mẽ để đầu tư, vì lao động không còn rẻ, với mức lương tăng nhanh và khó tuyển dụng. Nói một cách đơn giản: Tiền thì dồi dào, công nhân thì không, vì vậy việc đầu tư vào máy móc là rất hợp lý.

Dữ liệu về các đơn đặt hàng mới cho thấy một sự gia tăng khổng lồ khi sự phục hồi từ Covid-19 được giữ vững, sau mức giảm vừa qua vẫn nhỏ hơn nhiều so với bình thường trong thời kỳ suy thoái, ngoại trừ các đơn đặt hàng máy bay biến động, đã giảm mạnh từ năm ngoái. Lượng đơn đặt hàng mới không bao gồm máy bay và chi tiêu quân sự (quân đội không giúp tăng năng suất) đã đạt mức cao kỷ lục trong tháng 6 vừa qua; sau điều chỉnh theo lạm phát và có vẻ giảm hơn, nhưng vẫn cao hơn so với 5 năm trước đại dịch. S&P Global cho biết mô hình tương tự diễn ra ở hầu hết thế giới và dự đoán năm 2021 sẽ có mức tăng vốn đầu tư trên toàn cầu cao nhất kể từ năm 2007, mức đỉnh của chu kỳ kinh tế trước đó.

Ian Shepherdson, nhà kinh tế trưởng tại Pantheon Macroeconomics, chỉ ra rằng chi phí đầu tư ở Hoa Kỳ đã giảm đáng kể so với xu hướng trước đó trong chu kỳ kinh tế vừa qua và các công ty cần phải bắt kịp - điều mà họ đã bắt đầu làm trước khi bị đại dịch tấn công. Ông cho biết có hàng tấn thứ cần phải hoàn thành. Các công ty cần thay thế phương tiện, máy móc và máy tính cũ, cũng như mua thiết bị và phần mềm mới để nâng cao hiệu quả. Ví dụ: Các nhà hàng ngày càng nhận đơn đặt hàng trực tuyến, do vấn đề khủng hoảng sức khỏe thúc đẩy.

Nếu đúng, trường hợp tăng giá vốn đầu tư này sẽ cho phép tiền lương tăng nhanh hơn mà không thúc đẩy lạm phát, bởi vì mức tăng lương sẽ được bù đắp bằng mức tăng năng suất. Thay vì tăng lương 3%, tiền lương có thể tăng 4% một năm nếu năng suất tăng lên 2% hàng năm từ mức 1% trung bình từ năm 2010 cho đến khi đại dịch Covid-19 xảy ra. Thay vì lo lắng về mức lương chỉ tăng hơn 4% thì chúng ta có thể ăn mừng về việc đạt được.

Tuần trước, Richard Clarida, Phó chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ đã trích dẫn năng suất tăng là một lý do để cho rằng lạm phát sẽ chỉ là tạm thời, mặc dù các con số giả định mà ông sử dụng là lương tăng khoảng 3,5% và năng suất tăng ở mức 1,5%. Lương trung bình hiện đang chạy trên 4%, vì vậy năng suất sẽ phải đạt 2% một năm để giữ lạm phát trong tầm kiểm soát.

Một sự thúc đẩy hơn nữa đối với năng suất có thể đến từ kế hoạch giảm 1 nghìn tỷ đô la của chính quyền Biden cho đầu tư cơ sở hạ tầng, giả sử nó được tiến hành và từ chương trình đầu tư 800 tỷ Euro (930 tỷ đô la) của Ủy ban châu Âu. Quỹ Tiền tệ Quốc tế hy vọng rằng sự thay đổi do đại dịch gây ra cũng sẽ giúp tăng năng suất nhờ làm việc từ xa và tăng cường sử dụng thanh toán điện tử và tự động hóa.

Không may, điều này không hẳn là được đảm bảo. Thứ nhất, vốn đầu tư cao hơn có thể không được duy trì. Trong giai đoạn phục hồi từ cuộc khủng hoảng tài chính, vốn đầu tư cũng tăng vọt nhưng không được duy trì. Mọi thứ lại khác: Thời đó tỷ lệ thất nghiệp cao đồng nghĩa với áp lực tiền lương ít, trong khi các ngân hàng yếu kém hạn chế khả năng tiếp cận nợ của các doanh nghiệp, không giống như hiện nay. Tuy nhiên, yếu tố lớn khác là sự phục hồi kinh tế không được duy trì, buộc các công ty phải đánh giá lại các kế hoạch mở rộng sản xuất, và vẫn còn rất nhiều mối đe dọa đối với sự tăng trưởng kinh tế.

Thứ hai, vốn đầu tư cao hơn đã bị pha loãng bởi giá cả cao hơn. Giá xe mới trong tháng 9 cao hơn 10% so với tháng 9/2019, vì vậy các công ty có kế hoạch nâng cấp sẽ nhận thấy một phần năng suất tăng của xe tải hoặc xe tải mới bị ăn vào chi phí. Nói rộng hơn, đại dịch đã chấm dứt 25 năm giảm giá tư liệu sản xuất nhập khẩu, làm mất đi phương tiện lao động. Giá có thể tiếp tục giảm, nhưng nếu chi phí máy móc cao hơn, các công ty sẽ thu được ít năng suất hơn từ đó.

Thứ ba, vốn đầu tư cao hơn có thể không dẫn đến năng suất cao hơn. Điều này nghe có vẻ ngớ ngẩn - xét cho cùng thì nó cũng là vấn đề - nhưng việc chi nhiều vốn sẽ khắc phục những thứ có khả năng gây ra khó khăn hơn nữa, chẳng hạn như biến đổi khí hậu, chuyển chuỗi cung ứng ra khỏi Trung Quốc hoặc cải thiện khả năng phục hồi của doanh nghiệp đối với các cuộc khủng hoảng. Vốn đầu tư có thể đảm bảo rằng năng suất cao hơn so với mức bình thường, nhưng không nhất thiết phải cao hơn thập kỷ trước.

Thứ tư, chi tiêu của chính phủ có thể không giúp được gì nhiều. Cơ sở hạ tầng giao thông của Hoa Kỳ rất cần được sửa chữa và chắc chắn sẽ nâng cao một số năng suất. Nhưng số tiền mới trị giá 550 tỷ đô la trong 5 năm lên tới 0,5% GDP một năm, đáng làm nhưng không mang tính chất chuyển đổi.

Cuối cùng, nếu chỉ tập trung vào các tác động nâng cao năng suất do đại dịch Covid-19 thì nghe có vẻ khá lạc quan. Tuy nhiên, Covid-19 cũng để lại cho chúng ta một lượng lớn lao động qua đời trong bệnh viện, hàng triệu người mắc các triệu chứng kéo dài và khoản nợ hàng triệu tỷ đồng, không cái nào trong số đó giúp ích được.

Các nhà đầu tư nắm giữ cổ phiếu đang tăng giá chắc hẳn sẽ ít lo lắng hơn số nhà đầu tư khác về vấn đề lạm phát và nên mua các cổ phiếu chu kỳ giá rẻ, đồng thời tránh xa trái phiếu. Big Tech (những công ty công nghệ lớn) và các cổ phiếu chất lượng đã làm tốt khi năng suất tổng thể bị đình trệ. Câu chuyện về con bò đực (thị trường tăng trưởng) là một câu chuyện hay, nhưng bây giờ nó không còn là hy vọng nữa.