Một thế giới nhiều 'diễn biến" nhưng ít "diễn tiến" trong 2024 

Để có thể chọn làm gì "trong hiện tại và cho tương lai", cần phân định xem bản chất của những thay đổi đang xảy ra là "diễn biến" hay "diễn tiến".  

Diễn biến: Các thay đổi ngắn hạn, không lường trước, không chắc chắn và dễ đảo chiều như dịch bệnh, biến động kinh tế, chính sách tiền tệ - tài khoá, tỷ giá, lạm phát, ảnh hưởng địa chính trị… 

Diễn tiến: Các xu hướng dài hạn, có tính bền vững, và khó có thể đảo ngược như thành tựu công nghệ, chuyển đổi số, biến đổi khí hậu, thay đổi hành vi tiêu dùng…

Năng lực và hành động của doanh nghiệp để ứng phó, theo đó, cũng sẽ rất khác nhau. Với diễn biến, doanh nghiệp cần khả năng thích ứng nhanh, linh hoạt trong chiến lược và quản lý rủi ro hiệu quả. Trong khi với diễn tiến, doanh nghiệp cần đổi mới sáng tạo, phát triển bền vững, và thay đổi chiến lược dài hạn. 

Có thể thấy rằng trong năm 2024, với sự thiếu hiệu quả trong điều hành kinh tế, khủng hoảng niềm tin xã hội, trả đũa thương mai và bất ổn về địa chính trị đang xảy ra trên bình diện toàn cầu thì số lượng những diễn biến sẽ là rất nhiều. Trong khi đó, các diễn tiến đủ ý nghĩa được dự đoán là không đáng kể hoặc chỉ là sự tiếp nối của những gì đã xảy ra trước đây. 

Đa số phải CHỜ THỜI, thiểu số chọn KỊP THỜI 

Chúng ta cần xét thêm một yếu tố khác: mức độ sẵn sàng và bổ trợ của năng lực lõi mà doanh nghiệp đó sở hữu so với những đối thủ cạnh tranh khác. 

Xin được đúc kết mối quan hệ giữa chúng với nhau trong giản đồ sau:

Ba nhóm chiến lược chính mà doanh nghiệp có thể lựa chọn là: trú ẩn chờ đợi (Chờ thời), đầu tư quyết liệt để tranh thủ cơ hội (Kịp thời) và thoái lui vì không còn phù hợp để cạnh tranh trong ngữ cảnh kinh tế mới (Hết thời).

Nếu mức độ sẵn sàng và bổ trợ của năng lực lõi sở hữu là thấp hơn so với các đối thủ cạnh tranh khác thì doanh nghiệp không còn lợi thế nữa. Và vì thế, trong dài hạn, Divest (Thoái lui) hoặc nếu không được thì tranh thủ Harvest (Gặt hái) sẽ là những lựa chọn khôn ngoan nhất.

Còn nếu có năng lực lõi tích cực hơn, lựa chọn phụ thuộc vào bản chất của những thay đổi đã và đang xảy ra là diễn biến hay diễn tiến. Khi thay đổi chưa đủ ổn định và có xu hướng rõ ràng thì việc trú ẩn chờ thời kiểu Maintain (Duy trì) có thể sẽ là lựa chọn tốt nhất. Còn khi là diễn tiến thì hãy mạnh dạn đầu tư để tận dụng cơ hội. Tuỳ thuộc vào việc doanh nghiệp đã ở “trong cuộc” hay chưa mà quyết định có thể sẽ là Grow (Phát triển) hay Enter (Gia nhập).

Những hành động cụ thể của mỗi nhóm chiến lược như sau:

1.    Divest (Thoái lui): Bán hoặc loại bỏ các phần kém hiệu quả hoặc không còn phù hợp, cắt giảm chi phí, tập trung nguồn lực vào lĩnh vực cốt lõi và có lợi thế cạnh tranh, từ đó cải thiện tổng thể hiệu suất và lợi nhuận. 

2.    Harvest (Gặt hái): Giảm đầu tư vào lĩnh vực/đơn vị kinh doanh cụ thể để tối đa hóa lợi nhuận ngắn hạn và dòng tiền từ hoạt động và tài sản hiện hữu trong thời gian chuẩn bị cho việc Thoái lui. Thường sẽ theo hai hướng cùng lúc: (i) Tăng biên lợi nhuận (tập trung vào thị trường ngách, cắt giảm cả định phí lẫn biến phí) và (ii) Giảm đầu tư (giảm tồn kho, kiểm soát các khoản nợ, tăng chiếm dụng vốn, và giảm tài sản cố định).

3.    Maintain (Duy trì): Duy trì ổn định trong các lĩnh vực kinh doanh hiện tại, không đầu tư mạnh mẽ nhưng cũng không rút lui, tránh cạnh tranh bằng giá, duy trì các hàng rào chống thâm nhập và tập trung vào cải tiến. 

4.    Grow (Phát triển): Đầu tư mở rộng, phát triển sản phẩm/dịch vụ mới, thâm nhập thị trường mới, tăng cường năng lực cạnh tranh, hướng tới việc tạo ra giá trị gia tăng lớn hơn. 

5.    Enter (Gia nhập): Gia nhập thị trường mới hoặc lĩnh vực kinh doanh mới thông qua đầu tư, mua bán, hợp tác, hoặc bằng cách tự phát triển sản phẩm/dịch vụ mới để tận dụng cơ hội tăng trưởng, đa dạng hóa hoạt động kinh doanh và giảm thiểu rủi ro.

Mỗi hành động chiến lược này yêu cầu một cách tiếp cận và nguồn lực khác nhau, tùy thuộc vào mục tiêu và điều kiện cụ thể của doanh nghiệp. 

Việc lựa chọn chiến lược Hết thời hay thậm chí là Chờ thời không hề mang tính tiêu cực. GE thoái lui khỏi mảng đầu tư tài chính (2015), Vingroup bán Vinmart cho Masan (2020), IBM bán mảng máy tính cá nhân cho Lenovo (2005), KDC bán mảng bánh kẹo (2014) đều đã mang lại những lợi ích tổng thể và tài chính đáng kể cho doanh nghiệp. Khi máy ảnh số lên ngôi, Kodak tập trung Gặt hái trong ngách film cho điện ảnh để vẫn có được lợi nhuận đáng kể dù doanh thu giảm đi rất nhiều. 

Duy trì cũng không có nghĩa là buông xuôi, Coca Cola hay Gillette (P&G) trên thế giới và cà phê Trung Nguyên hay Canifa ở Việt Nam dù không tiếp tục đầu tư mạnh như giai đoạn trước đó nhưng vẫn có rất nhiều chuyển dịch trong nội bộ để tiếp tục là thương hiệu dẫn đầu trong một số phân khúc và tiếp tục tạo lợi nhuận cho cổ đông. 

Khi thuộc nhóm Kịp thời thì hãy mạnh dạn đầu tư vì nếu không sẽ vuột mất cơ hội có được một vị thế thị trường hứa hẹn trong tương lai. Dĩ nhiên, sẽ luôn cần những đánh giá kỹ lưỡng và phương án khả thi đủ thuyết phục. 

Hãy nhìn lại quyết định mở rộng sang ngành hàng điện máy hay bách hoá của Thế giới di động, bán thêm dịch vụ điện toán đám mây (AWS) của Amazon, mua Jaguar Land Rover của Tata Motor, thâm nhập phân khúc trẻ của PNJ, phát hành Android của Google hay dịch chuyển sang cung cấp dịch vụ trực tuyến của Netflix để thấy được hiệu quả phản hồi tích cực sau quá trình đầu tư mang tính Grow. 

Mạo hiểm hơn nữa sẽ là những đầu tư Gia nhập như Samsung vào ngành công nghệ cao (những năm 1990), Tesla đầu tư xe điện (2003), Grab vào ngành dịch vụ gọi xe (2011) hay Alibaba vào thanh toán điện tử Alipay (2004), Đường Quảng Ngãi vào sữa đậu nành (Vinasoy), Hoà Phát vào ngành thép, Kido vào ngành kem và dầu ăn hay Vinamit làm mít sấy. 

Hiện tại, đâu sẽ là những ngành cần Kịp thời ở Việt Nam? 

Phân tích nhanh, có thể dễ thấy Bốn ngành sẽ được hưởng lợi trong tương lai: (1) lương thực thực phẩm, (2) giáo dục đào tạo, (3) y tế sức khoẻ và (4) năng lượng. Năm xu hướng cũng sẽ nhận được nhiều thuận lợi trong thời gian tới: (1) chuyển đổi số/trực tuyến, (2) cá nhân hoá, (3) phát triển bền vững - ESG, (4) chuyển đổi công năng và (5) biến đổi khí hậu. Những doanh nghiệp liên quan sẽ hứa hẹn nhiều thuận lợi trong tương lai. 

Năm 2024 sẽ khó có cơ sở để khởi sắc rõ rệt. Tuy vậy, vẫn có những luồng thuỷ lưu thuận lợi. Việc nhanh chóng nhận ra những gì phía trước thuyền cũng sẽ giúp điều chỉnh hướng buồm hoặc nhảy khỏi thuyền. Mỗi doanh nghiệp cần đánh giá kỹ lưỡng các lựa chọn để quyết định hướng đi phù hợp. Nhìn chung, quyết định không nên dựa trên cảm xúc mà phải dựa trên phân tích chặt chẽ, khách quan về thị trường và năng lực của doanh nghiệp. 

Thành công sẽ đến với những ai biết CHỜ THỜI và đủ KỊP THỜI.