Vào tháng 12/2020, FDA đã cấp phép cho vaccine ngừa Covid-19 của Pfizer, rồi chỉ một tuần sau đó, cơ quan này cũng cho phép lưu hành sử dụng Moderna, loại vaccine ra đời chưa đầy một năm sau khi Tổ chức Y tế Thế giới WHO tuyên bố bắt đầu đại dịch hiện nay.

Cả hai loại vaccine này đều được xây dựng dựa trên nền kỹ thuật mRNA, có công đóng góp mở đường rất lớn của cặp bài trùng nhà khoa học tại Đại học Pennsylvania, Drew Weissman và Katalin Karikó.

Cặp đôi nhà nghiên cứu nam nữ từng làm việc cùng nhau suốt hơn một thập kỷ này vừa được trao Giải Thành tựu đột phá trị giá 3 triệu đô la ở hạng mục Khoa học Đời sống của 2022 Breakthrough Prizes để hỗ trợ họ tiếp tục nghiên cứu đề tài. Weissman rất vui mừng, vì những năm ông dành cho công nghệ để giúp chống lại đại dịch đã được đền đáp.

Từ năm 2015, nhóm Weissman-Katalin đã nghiên cứu khoảng 20 loại vaccine khác nhau cho 20 mầm bệnh, và khi thử nghiệm trên động vật, mỗi loại đều có công hiệu bảo vệ phòng ngừa bệnh 100%. Dẫu đã có thành quả như vậy, cả hai vẫn lo lắng khi vaccine Covid của họ được thử nghiệm trên người. Bởi vì những gì tác động trên động vật không phải lúc nào cũng diễn ra tương tự với cơ thể người. Weissman chỉ thật sự thở phào nhẹ nhõm khi giai đoạn ba thử nghiệm trên người diễn ra đạt kết quả bảo vệ đến 95%.

Nhưng những nhà khoa học như Weissman và Katalin không ngủ quên trên thành tích. Cả ê-kíp tiếp tục làm việc để hiểu sâu về cơ chế loại virus corona mới gây dịch Covid-19 thay đổi ra sao, hầu giúp các công ty dược phẩm định lượng được những liều tiêm chủng tốt hơn để chống lại các biến thể trong tương lai, thứ hình mẫu thường phát triển của các nạn dịch bệnh từng có trong lịch sử.

Giải Thành tựu đột phá khoa học năm 2022 có tổng trị giá 15 triệu USD đã được chia cho 9 nhà khoa học khác nhau làm việc trong các lĩnh vực Vật lý Cơ bản, Khoa học Đời sống và Toán học. Ngoài Weissman và Karikó, còn có Shankar Balasubramanian, David Klenerman và Pascal Mayer. Ba nhà nghiên cứu này nhận chung 3 triệu đô la tiền thưởng nhờ có công phát triển một số phát minh quan trọng giúp nhanh chóng giải trình tự được một bộ gen người đầy đủ với chi phí thấp.

Nên biết, bộ gen người đầu tiên đã mất hơn một thập kỷ mới có thể giải trình tự và ngốn một chi phí khổng lồ, đến gần một tỷ đô la. Nhưng với những đổi mới do bộ ba kể trên sáng tạo, cũng công việc ấy, họ chỉ mất đúng một ngày để hoàn tất công đoạn giải mã với chi phí chưa đến... một nghìn USD!

Trong ê-kíp 9 nhà khoa học nhận chung giải Thành tựu đột phá kể trên, nhận thưởng 3 triệu USD ở hạng mục Khoa học Đời sống còn có tiến sĩ Jeffery W. Kelly thuộc Viện Nghiên cứu Scripps với thành quả điều trị các bệnh amyloid ảnh hưởng đến tim và hệ thần kinh. Công ty FoldRx của Kelly đã phát triển được thuốc điều trị tafamdis được FDA đánh giá rất cao.

Riêng hạng mục Toán học còn có giáo sư Nhật Bản Takuro Mochizuki nhận giải 3 triệu USD với các nghiên cứu tiên tiến về hình học phức tạp và đại số. Còn ở hạng mục Vật lý cơ bản, cặp đôi nhà khoa học Nhật-Hoa, Hidetoshi Katori và Jun Ye, với những nghiên cứu độc lập giúp đặt nền móng cho sự phát triển của đồng hồ nguyên tử mạng tinh thể quang học, họ cũng đã chia nhau 3 triệu đô la. Công nghệ này cho phép đo thời gian siêu chính xác rất có lợi cho các thiết bị GPS và vệ tinh, giúp nhiều nhà khoa học hiểu rõ hơn về lực hấp dẫn và vật lý mới, đồng thời hỗ trợ giới địa chất học dự đoán tốt hơn các trận động đất và núi lửa phun trào.

Ngoài ra, ban tổ chức còn trao ba giải Chân trời mới trị giá 100.000 đô la/giải về Vật lý, 3 giải Chân trời mới trị giá 100.000 đô la/giải về Toán học và ba giải Maryam Mirzakhani New Frontiers trị giá 50.000 đô la/giải vinh danh các nhà khoa học khởi nghiệp cũng như những phụ nữ làm việc trong lĩnh vực toán học. Tổng cộng 15.750.000 USD tiền thưởng đã được trao.

Quỹ Giải thưởng Khoa học đặc biệt hàng năm này do vợ chồng tỷ phú Yuri Milner sáng lập; liên tục trong suốt 10 năm qua đã được nhiều tỷ phú tài trợ, trong đó có thể kể nhà đồng sáng lập Google, Sergey Brin; Anne Wojcicki đồng sáng lập 23 & Me; Giám đốc Điều hành Facebook Mark Zuckerberg và vợ, Priscilla Chan hay Chủ tịch Tencent, Ma Huateng hoặc cha đẻ Alibaba, Jack Ma.