Hiện cả nước có hơn 31.700 hợp tác xã, trong đó có 20.357 hợp tác xã nông nghiệp, chiếm trên 64% tổng số hợp tác xã cả nước. Số lượng hợp tác xã tăng bình quân 4,8%/năm trong 10 năm qua (2013-2022). Đặc biệt sau Nghị quyết 20 được ban hành, số lượng hợp tác xã tăng mạnh, trong năm 2022 với 2.036 hợp tác xã, tăng trên 7,4% so với năm trước đó. Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2030, cả nước sẽ có 45.000 hợp tác xã với 2 triệu thành viên tham gia.

PGS. TS. Mai Quang Vinh, Chủ tịch Hội đồng quản trị, Tổng giám đốc Liên hiệp Hợp tác xã Kinh tế số Việt Nam cho biết, thực tiễn khu vực kinh tế tập thể ở Việt Nam vẫn còn nhiều “điểm nghẽn” do nguồn lực ít ỏi, trình độ quản lý hạn chế, cơ sở hạ tầng, vật chất, kỹ thuật. Nếu không có trợ lực từ chính sách hỗ trợ của Nhà nước với tầm nhìn dài hạn thì các hợp tác xã khó có cơ hội bật lên.

Đại diện các hợp tác xã cũng cho biết, họ mong muốn đổi mới công nghệ, mở rộng sản xuất theo hướng hiện đại để xuất khẩu nhưng lại gặp khó khăn trong vấn đề huy động vốn, vay vốn từ tổ chức tín dụng vì không có tài sản thế chấp. Trong khi các ngân hàng chỉ cho hợp tác xã vay theo hình thức thế chấp tài sản, chưa thực hiện theo hình thức tín chấp. Điều này khiến việc đầu tư trang thiết bị, máy móc, mở rộng sản xuất gặp nhiều khó khăn. Đơn cử như giá của một máy sấy thóc hiện đại lên tới hàng tỷ đồng.

Tại Việt Nam, Luật Hợp tác xã đã qua 3 lần ban hành, sửa đổi, bổ sung. Tuy nhiên trong quá trình triển khai trong thực tiễn vẫn bộc lộ những bất cập. Mới đây, tại Kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật Hợp tác xã 2023, với nhiều điểm mới đáng chú ý, như bổ sung quy định Quỹ chung không chia, quy định về tổng vốn góp của các thành viên liên kết không quá 30% vốn điều lệ hợp tác xã, Liên hiệp Hợp tác xã, quy định giao dịch nội bộ, chế độ kế toán, kiểm toán...

PGS, TS Mai Quang Vinh, cho rằng để các chính sách hỗ trợ trong Luật Hợp tác xã 2023 đi vào thực tiễn, cơ quan quản lý cần phải phân biệt rõ những chính sách nào cần thí điểm để đo lường hiệu quả, sau đó mới tiến tới nhân rộng.

“Chẳng hạn như chính sách miễn giảm thuế có thể thực hiện hỗ trợ trong 2-3 năm đầu, nếu sau khi hỗ trợ, hợp tác xã phát triển thì nên thực hiện miễn thuế để tạo động lực tiếp tục phát triển”, ông Vinh nói.

Chia sẻ kinh nghiệm phát triển hợp tác xã tại các nước phát triển, bà Nguyễn Thị Tuyết Minh, Giám đốc Dự án tại Liên đoàn quốc gia Hợp tác xã Raiffeisen, Đức (DGRV), cho biết kinh nghiệm Đức là tập trung hỗ trợ hợp tác xã ở giai đoạn đầu mới thành lập, hỗ trợ hợp tác xã có thể tiếp cận tín dụng, giúp các hợp tác xã đòn bẩy tài chính để phát triển nhưng không triệt tiêu nguyên tắc tự lực của mô hình này.

Một chính sách đặc thù khác cho hợp tác xã liên quan đến việc phân phối lại thu nhập từ thặng dư cho thành viên. Tại đây, thặng dư được tính là doanh thu từ các giao dịch giữa hợp tác xã và thành viên.

“Luật của Đức cho phép hợp tác xã ghi nhận số tiền hoàn trả lại cho các thành viên là chi phí kinh doanh và khi đó, hợp tác xã không phải đóng thuế trên phần tiền này”, bà Minh cho biết.

Ông Đỗ Mạnh Khởi, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) cho biết, Bộ được giao chủ trì xây dựng 3 văn bản hướng dẫn thi hành Luật Hợp tác xã năm 2023 và sẽ nỗ lực hoàn thiện thể chế để xử lý những tồn tại, vướng mắc, khó khăn của các hợp tác xã, hỗ trợ các hợp tác xã thụ hưởng tối đa chính sách hỗ trợ của Nhà nước.