Đã nhiều năm rồi, tôi có thói quen hằng năm chờ đợi sự trở lại của tháng Tư, mặc dù tháng Tư bao giờ cũng bức bối, hầm hập với cái nắng như đổ lửa. Có lẽ vì tháng Tư đã là một phần đời không dễ nhạt phai trong ký ức của tôi. Cũng có thể do tháng Tư mang đến cho tôi nhiều hoài niệm với nhiều nơi, nhiều người và nhiều sự kiện.

Năm 1975, tôi may mắn được tận mắt chứng kiến khoảnh khắc sau cùng của một cuộc chiến kéo dài gần ba mươi năm trên đất nước mình mà không phải ai cũng có được. Những người trẻ thuộc thế hệ chúng tôi, có thể mỗi người đón nhận sự kiện lịch sử lớn lao này với một tâm trạng khác nhau, nhưng nhất định ai cũng có cùng chung một cảm nhận, đó là nỗi vui mừng khôn xiết khi nhận ra chiến tranh đã kết thúc.

Năm đó tôi mười bảy tuổi. Với tôi, đó là một tháng Tư thật khác. Buổi trưa, ở chỗ tản cư, ngay góc đường Hồng Bàng -Tổng Đốc Phương (Châu Văn Liêm bây giờ), ngồi tựa khung cửa, nghe tiếng súng vẫn còn nổ rải rác từng hồi, tôi ngơ ngác nhìn dòng người tràn ra từ khắp các nẻo đường. Tiếng reo hò mừng chiến thắng, tiếng la hét vây quanh những chiếc xe tăng còn phủ xanh màu lá ngụy trang. Người ta ôm nhau nhảy múa một điệu gì đó rất lạ, cùng một bài hát cũng rất lạ: “Như có Bác Hồ trong ngày vui đại thắng…”.

Và cũng trên cung đường ấy, ngược chiều lại, vài chiếc xe GMC gầm rú mang theo tiếng đập phá hoảng loạn… Trên vỉa hè, từng dòng người, gương mặt thất thần, im lặng lướt qua nhau vội vã, gấp gáp. Một khung cảnh hỗn độn, ngổn ngang… niềm vui và nỗi buồn, hân hoan và tuyệt vọng…

Ba tôi vẫn chưa về. Má tôi ngồi ngóng ra đường, các em tôi hồn nhiên chơi đùa… Tôi vẫn ngồi yên đằng sau khung cửa nhìn ra phía con đường và cuối cùng bật khóc như một đứa trẻ. Tôi khóc vì chúng tôi sắp được rời chỗ tản cư để trở về nhà mình, ngôi nhà nhỏ ở phía ngoại ô, có cái ngạch cửa vừa đủ chỗ cho chị em tôi mỗi chiều chen nhau ngồi đợi ba về mà tôi rất nhớ. Tôi khóc vì không biết mình có được đi học tiếp không. Bất giác, tôi nhớ trường, nhớ lớp, nhớ thầy cô và bạn bè, nhớ hàng cây phượng vĩ đang mùa bông rưng rức một màu đỏ thắm, nhớ cả cái trống trường cùng âm thanh rộn rã của nó…  

Sinh ra và lớn lên giữa Sài Gòn hoa lệ, chưa kịp cảm nhận hết cái ác liệt của chiến tranh, chưa kịp định hướng cho mình một lý tưởng sống thì chiến tranh kết thúc. Chiến tranh kết thúc trả về cho Sài Gòn một lực lượng thanh niên từ khắp mọi miền đất nước với đủ các thành phần được gọi là “phức tạp”. Sài Gòn đã giang tay, bao dung và ấm áp, tập hợp các bạn trẻ ấy lại dưới lá cờ thanh niên xung phong. Có một nơi trú ngụ bình yên, chúng tôi lại ra sức học tập, lao động và rèn luyện, mong được cống hiến sức mình xây dựng đất nước sau chiến tranh.

Nếu vào thời điểm đó, chiến tranh không kết thúc thì cuộc sống của tôi sẽ tiếp diễn như thế nào, thực tình tôi không thể hình dung được. Nhưng tôi hoàn toàn không thể phủ nhận, bắt đầu từ tháng Tư năm ấy, tôi đã bước vào một thời thanh niên sôi nổi, đầy nhiệt huyết, có lý tưởng sống rõ ràng và đã cống hiến hết mình bằng niềm tự hào của tuổi trẻ.

Thế hệ thanh niên chúng tôi, không ngại cái nắng đổ lửa của nông trường, không sợ dầm mình dưới lòng kênh trên các công trình thủy lợi, không sợ muỗi, vắt trong những cánh rừng… và thế hệ ấy đã cho ra đời những bác sĩ, kỹ sư, những nhạc sĩ, nhà văn, nhà thơ, nhà báo vào hàng “tài ba lỗi lạc”.

Cho đến bây giờ, thỉnh thoảng trong giấc ngủ, tôi vẫn chiêm bao thấy mình đang luồn lách trong những cánh rừng, hay lang thang trên con đê lồng lộng gió, ngửi thấy mùi bùn tanh nồng hay mùi nắng khét lẹt, thấy cả dòng nước đầu tiên loang loáng đổ về dưới lòng con kênh đang đào dang dở trong một đêm trăng vằng vặc sáng…  Bây giờ, mỗi bận có dịp ngang qua công viên Đầm Sen, tôi lại bất giác xoa hai bàn tay vào nhau tìm lại những vết chai sần của một thời đẩy xe cút kít chuyển đất san lấp mặt bằng, để cho ra đời một khu vui chơi hiện đại, hoành tráng vào bậc nhất thời đó.  

Đã nhiều tháng Tư trôi qua, thế hệ chúng tôi ngày đó đã bỏ lại sau lưng mình những ngày tháng say sưa với viễn cảnh một thế giới đại đồng, hòa bình, hạnh phúc, bác ái, công bằng. Có thể rất nhiều người trong chúng tôi đã thuộc về một thế giới khác, có một cuộc sống khác, có một niềm tin khác, một suy nghĩ khác và một cuộc hành trình rất khác. Nhưng tôi vẫn hằng tin trong lòng mỗi người đều có một tháng Tư không dễ gì quên. Cũng như tôi luôn kiêu hãnh, tự hào khi nhắc về một thời tuổi trẻ sôi nổi của mình.

Bây giờ là tháng Tư, cả nước và thế giới hy vọng đang bước trên chặng cuối của cuộc hành trình chống lại cơn đại dịch Covid-19. Chúng ta có niềm tin rồi cuối cùng Covid-19 sẽ đi vào lịch sử cũng như nhiều cơn đại dịch đã từng xảy ra cho nhân loại. Và những gì nó để lại chính là sự chiêm nghiệm xem con người đã đối xử với thiên nhiên và đối đãi với nhau như thế nào.