Người ta gọi họ là “dòng người tự phát”, người ta đặt tên cho hành vi của họ bằng nhiều động từ rất sinh động như di dân, về quê, trốn dịch, thậm chí là đợt hồi hương lịch sử… nhưng nổi rõ hơn hết và theo nhiều người, phản ánh đúng tinh thần của hiện tượng nhất là: “Tháo chạy”. Tôi cũng không biết nó có thật chính xác hay không, nhưng nó gợi cho tôi ký ức về chiến tranh về hình ảnh những ngày dắt díu nhau chạy giặc của mấy mươi năm về trước.

Còn giờ đây, hình ảnh từng đoàn người chồng chất nhau trên xe máy nối đuôi nhau, từng đoàn người lỉnh kỉnh đồ đạc có cả người già, phụ nữ, trẻ em rồng rắn nhau lội bộ hàng trăm thậm chí hàng ngàn cây số; hình ảnh người ta vất xe nằm vật vạ ngổn ngang, phơi mình giữa quốc lộ, trên những khoảng đất ven đường; hình ảnh đứa trẻ sơ sinh ngủ giấc nhọc nhằn trên tay người sản phụ; hình ảnh mấy cỗ quan tài của những người không may gặp nạn trên đường hồi hương… Tất cả như dội vào lòng tôi một niềm đau khó tả, nó làm trái tim tôi thon thót thở và ruột gan thắt thẻo từng hồi. 

Cô bạn tôi xót xa bảo, trốn tránh một cách vội vã trước nguy cơ không phải “tháo chạy” thì là gì, đừng cố gắng dùng mỹ từ gì khác để lấp bớt nỗi đau một cách giả tạo… nhưng tôi vẫn cứ muốn gọi đây là một chuyến trở về. Trở về cái nơi mà từ đó họ ra đi: Quê nhà.

Ai dám chắc ngày khăn gói rời quê vào Sài Gòn để khoác lên mình thân phận tha hương họ không bịn rịn, không nước mắt lưng tròng, không đứt từng đoạn ruột, không một bước chân đi mấy bận ngoái lại nhìn, hít hà hương thơm của đất còn nghe mùi cuống rún lá nhau. Huống hồ ở đó họ còn có cha mẹ già, vợ dại, con thơ.

Họ vào Sài Gòn kiếm sống, gom góp gửi về quê, cũng là để cho người già có thêm viên thuốc, trẻ con có manh áo lành, chén cơm ngon, nhiều em sinh viên nghèo vào Sài Gòn cốt tìm con chữ đổi đời.  Giờ Sài Gòn rơi vào tâm dịch. Họ không sợ dịch bệnh, nhưng Sài Gòn giãn cách đợt một rồi đợt hai, rồi thêm bao nhiêu đợt nữa, không ai ước lượng được. Đa phần họ là người lao động làm thuê, buôn bán vỉa hè, làm ngày nào xào ngày nấy, công việc không ổn định, không lương, dè xẻn được đồng nào thì đã gửi về quê, tiền dự trữ không có, nhà cửa không…

Ngoài kia, mặt đường, góc phố, vỉa hè, là nơi họ kiếm sống; ngày nắng, đêm mưa là thời gian họ bươn chải, nay Sài Gòn ban ngày giãn cách, ban đêm siết chặt, ngoài đường không bóng người qua, phố xá cửa đóng then cài, đìu hiu quạnh vắng họ kiếm tiền ở đâu, lấy gì mà ăn để sống ở cái nơi củi quế gạo châu thêm ngày dịch bệnh giá cả đội lên trời?

Đói, theo đúng nghĩa đen của nó, chính là nguyên nhân duy nhất để họ rời Sài Gòn. Chỗ có thể cho họ miếng ăn trong cơn nguy cấp mà họ nghĩ đến duy nhất hiện tại là quê nhà. Ở đó ngoài miếng ăn còn là nơi có tình thân để nương tựa tạo nên một sức mạnh tinh thần rất lớn.

Tôi nhớ hồi chiến tranh, cứ mỗi khi chiến sự vào hồi gay gắt, bọn nhỏ chúng tôi “được” nghỉ học nửa chừng, gia đình chúng tôi từ Sài Gòn lại đùm túm nhau chạy về quê ngoại Tiền Giang, mặc dù chiến tranh vùng quê thường ác liệt hơn thành phố. Nhưng bởi vì ở đó chúng tôi có số đông ruột thịt, có sự nâng đỡ tinh thần và theo bà ngoại tôi là… có gạo.

Mấy hôm nay đã thấy có các chuyến bay, chuyến tàu, nhiều chuyến xe chở những người con xa xứ hồi hương, nhưng con số có nhu cầu thoát ngay ra khỏi Thành phố quá đông. Quá cấp bách, họ không thể chờ đợi để đi theo trình tự sắp xếp. Họ bỏ chạy trong hoạn nạn là một tất yếu, không có gì đáng trách. Tự phát hay đăng ký giờ này chỉ có giá trị về mặt ngữ nghĩa cũng như lương thực, bánh mì, thiết yếu… Nó không giúp chúng ta giải quyết được vấn đề.

Mặc dù thật sự ai cũng rất sợ hiện tượng này làm dịch bệnh lây lan ra cộng đồng. Và điều đó là khó tránh khỏi, nhưng biết làm sao được khi chiến tranh, thiên tai, dịch bệnh được xem là thảm họa khủng khiếp của nhân loại, chúng đặt số phận con người vào hoàn cảnh nghiệt ngã không ai có thể lường trước.

Mỗi địa phương đằng sau việc tiếp nhận công dân mình trở về là hàng núi công việc phải chuẩn bị và phải thực hiện, nhưng họ đã hết sức cố gắng. Trên đường đi, dòng người hồi hương tự phát cũng đã được sự giúp đỡ, tiếp sức “tự phát” của bà con ở dọc đường đất nước. Trước tình cảnh đó, lãnh đạo thành phố cũng kêu gọi bà con nào chưa đi, có ý định đi hãy ở lại, nhà nước sẽ cho tiêm vaccine và hỗ trợ lương thực.

Tất cả mọi giải pháp đang được đưa ra. Giải pháp tổng thể ở tầm chiến lược chỉ có Chính phủ mới đủ sức mạnh giải quyết. Trong tình huống này tất cả mọi đúng sai, tốt xấu đều chỉ có thể ở mức độ giới hạn nhất định, không thể đòi hỏi sự hoàn hảo. Mong rằng những ai đã được về quê thì nên hợp tác ủng hộ cách ly. Những ai đang trên đường trở về thì cầu mong cho họ được an toàn, đi đến nơi về đến chốn. Những ai còn ở lại sẽ yên tâm hưởng ứng tiêm vaccine và kiên nhẫn chờ sự hỗ trợ từ nhiều phía để cùng nhau vượt qua giai đoạn khó khăn này.   

“Khi tiền hết, dịch bệnh vây quanh, bệnh viện nào cũng quá tải, người giàu cũng chết nói chi người nghèo. Đường cùng rồi, về quê may còn thoát. Mà có chết cũng chết ở quê mình. Rứa thôi”, lời của một người dân trên đường “tháo chạy”.

“Mà có chết cũng chết ở quê mình. Rứa thôi”. Nghe mà thương.