Tại Hội thảo chiến lược thích ứng biến đổi khí hậu, nâng cao năng lực cạnh tranh ngành mía đường Việt Nam sáng 13/9, ông Nguyễn Văn Lộc, Chủ tịch Hiệp hội Mía đường Việt Nam cho biết, sản lượng đường từ mía cả nước đã tăng 4 niên vụ liên tiếp. Niên vụ 2023-2024 đã đạt 1,1 triệu tấn đường các loại, tăng 166% so với niên vụ 2020-2021 và cũng là niên vụ đầu tiên mà nước ta có năng suất mía đường đứng đầu khu vực ASEAN.

Kể từ khi Việt Nam áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại từ năm 2021, ngành đường Việt Nam đã ghi nhận sự hồi sinh và tăng trưởng đáng kể. Giá mua mía đã liên tục nâng qua 5 vụ liên tiếp (mức tăng 152% so với vụ 2019-2020), chạm mức 1,2-1,3 triệu đồng/tấn mía, tương đương với các nước sản xuất mía đường trong khu vực. Điều này cũng dẫn đến gia tăng diện tích trồng mía, sản lượng mía và đường tăng liên tục qua 4 vụ sản xuất gần đây. 

Tuy nhiên, theo ông Lộc, trong khối ASEAN, hiện có 4 nước sản xuất đường từ mía lớn, gồm Thái Lan, Việt Nam, Philippines, Indonesia. Một số quốc gia khác có sản lượng và trình độ thấp hơn là Lào, Campuchia, Myanmar. Nhiều năm qua, đường nhập lậu tức đường phá giá có nguồn gốc từ Thái Lan, đi qua Campuchia và Lào vào Việt Nam đã gây ảnh hưởng tiêu cực, đe dọa đến sự tồn tại của ngành mía đường Việt Nam.

Điển hình là hành vi gian lận khai báo xuất xứ và dấu hiệu bán phá giá mặt hàng đường vào thị trường Việt Nam của Indonesia; hoặc Thái Lan vẫn thực hiện phương thức hai giá để xuất khẩu lượng đường thừa qua Campuchia và Lào...

Từ trước khi ngành đường thực thi Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN-ATIGA năm 2020, Việt Nam có 41 nhà máy sản xuất đường. Đến vụ sản xuất 2021/2022 chỉ còn 25 nhà máy sản xuất đường hoạt động; trong khi 16 nhà máy phải đóng cửa, hơn 100.000 hộ gia đình nông dân trồng mía buộc phải chuyển sang trồng cây khác. 

“Kể từ khi kết thúc vụ ép 2023-2024, đến nay hầu như các nhà máy đường nước ta không thể bán được đường sản xuất từ mía vì thị trường đã bị đường nhập lậu thống trị”, ông Lộc nói. 

Hiệp hội Mía đường Việt Nam dự báo, niên vụ 2024-2025 sẽ có nhiều thách thức đối với ngành đường Việt Nam. Lý do là ngành phải đối phó với hiện tượng La Nina, dự kiến sẽ bắt đầu có tác động trong niên vụ. Giá vật tư nông nghiệp ngày càng tăng. 

Chưa kể, tình hình đường nhập lậu và gian lận thương mại đường nhập lậu, tình trạng lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại ngày càng diễn biến phức tạp.

Mặc dù thời gian qua, các cơ quan chức năng đã rất nỗ lực phát hiện và xử lý nhiều hành vi gian lận thương mại đường nhập lậu trên cả nước. Tuy nhiên, các kẽ hở pháp luật trong việc đấu giá đường bị tịch thu và sự buông lỏng kiểm soát ghi nhãn hàng hóa và nguồn gốc xuất xứ đang bị các đối tượng kinh doanh phi pháp lợi dụng. Điều này khiến công tác đấu tranh chống gian lận thương mại đường nhập lậu vẫn còn thiếu hiệu quả. 

Sự bùng nổ nhập khẩu đường lỏng siro ngô HFCS vào Việt Nam với con số lên tới 231.000 tấn năm ngoái, độ ngọt cao hơn, đã “ăn mất” thị phần đường trong ngành nước giải khát, tương đương khối lượng 300.000 tấn.

Ông Dương Văn Hiệp, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai, địa phương có 40.000 ha diện tích trồng mía, cho biết tuy diện tích và sản lượng lớn nhưng chưa tập trung nên công tác cơ giới hóa, ứng dụng công nghệ trong sản xuất còn có mặt hạn chế. Ví dụ như có nhiều vùng mía ở khu vực cao, tốn nhiều công chăm sóc, thu hoạch.

Từ đó, ông Hiệp kiến nghị xây dựng triển khai kế hoạch cụ thể để phát triển mạnh các hợp tác xã nông nghiệp, liên kết với các nhà máy đường hiệu quả, ngăn chặn tình trạng chênh mua chênh bán, vi phạm hợp đồng trong hoạt động tiêu thụ mía. Đẩy mạnh công tác khảo nghiệm, lựa chọn giống mía năng suất cao, chất lượng tốt, kháng bệnh để đưa vào sản xuất.

Ông Cao Anh Đương, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Mía đường kiến nghị Chính phủ xem xét chính sách trích lợi nhuận của các nhà máy đường để tái đầu tư cho nghiên cứu và phát triển mía đường vì cây mía là giống cây đặc thù. Ngoài ra, cần thúc đẩy tăng cường sự hợp tác, liên kết giữa Hiệp hội Mía đường, các doanh nghiệp mía đường trong nước và các cơ quan tổ chức mía đường uy tín trên thế giới để nâng cao năng lực cạnh tranh.