"Bắt sóng" nhu cầu quốc tế

Làng Chuông (thuộc xã Phương Trung, huyện Thanh Oai, Hà Nội) nằm bên bờ sông Đáy, là làng nghề làm nón có tuổi đời hàng trăm năm, cung cấp nón cho cả nước.

Nghệ nhân Tạ Thu Hương, sinh năm 1968, chia sẻ, ngay từ khi lên tám tuổi, bà và nhiều bạn bè cùng trang lứa trong làng đã được trao truyền nghề làm nón. Thế nhưng, cuộc sống hiện đại khiến nhu cầu sử dụng nón ít dần. Nón làng Chuông đứng trước nguy cơ mai một, người dân không còn thiết tha với nghề. Không chấp nhận nghề cha ông cứ thế mất đi, bà vừa làm thêm những công việc khác để đảm bảo cuộc sống, vừa cố gắng duy trì nghề làm nón.

Tình cờ vào năm 1988, bà gặp được một khách hàng có nhu cầu đặt nón xuất khẩu. Với sự say nghề và liều lĩnh của cô gái 20 tuổi, bà Hương quyết định nhận lời. Thế là gần mười ngàn chiếc nón đầu tiên của làng Chuông – với quyết tâm của bà Hương và sự hỗ trợ của bà con trong làng – đã hoàn thành trong vòng 1 tháng. Nón làng Chuông lần đầu có mặt trên đất Nhật là sự cổ vũ, là động lực to lớn củng cố niềm tin và quyết tâm giữ nghề truyền thống của làng cho bà Hương cũng như người dân làng Chuông lúc đó.

Năm 2010, tiếp tục có khách hàng tìm mua mẫu nón lụa để trưng bày cùng áo dài, bà Hương nảy ra ý tưởng cách tân chiếc nón lá truyền thống. Bà tìm mua lụa Hà Ðông, tiến hành một số công đoạn xử lý để lụa dai hơn, bền màu hơn, phủ bên ngoài chiếc nón.

Buổi ban đầu bà loay hoay rất lâu và không ít lần sản phẩm bị hư hỏng nhưng không nản. Với sự kiên trì của một nghệ nhân say nghề, những mẫu nón lụa đầu tiên do bà thực hiện dần hoàn thành khiến nhiều người ngỡ ngàng. Chiếc nón lá duyên dáng được phủ lớp lụa óng ả bỗng trở nên yêu kiều và sang trọng hơn rất nhiều; đặc biệt, vô cùng “ăn ý” khi kết hợp với áo dài truyền thống của dân tộc.

Năm 2017, nghệ nhân Tạ Thu Hương giới thiệu sản phẩm nón lụa ra thị trường và nhận được nhiều phản hồi tích cực. Cũng từ đó, bà Hương liên tục tìm cách cải tiến nón lụa, từ việc phải ghép nối 3 mảnh lụa lúc ban đầu đến làm nón lá trên lụa một mảnh, rồi nón phủ gấm, nón sơn hoa…

Những chiếc nón nhanh chóng thu hút sự chú ý của khách hàng, nhất là du khách quốc tế và sau đó, theo chân họ đưa hình ảnh văn hóa Việt Nam ra thế giới. Khách hàng tìm đến làng ngày càng nhiều, nhờ vậy, mỗi năm, nón làng Chuông đều đặn xuất khẩu hàng trăm nghìn chiếc sang Nhật Bản, Pháp, Nga, Thái Lan, Hàn Quốc...

“Hiện tại, nghệ nhân làm nón làng Chuông có khả năng đáp ứng nhiều yêu cầu khác nhau về mẫu mã, kích thước, chất lượng nón cho khách. Chúng tôi đã rất chật vật mới có thể giữ được nghề. Làng nghề cũng đã qua bao phen chìm nổi. Giờ đây, người ở làng nón chúng tôi có thể làm đến quên ăn quên ngủ để kịp giao hàng cho khách. Chúng tôi đã giữ được nghề, phát triển được nghề, bà con có việc làm và thu nhập từ nghề, tôi rất tự hào”, nghệ nhân Tạ Thu Hương chia sẻ.

Quảng bá trong thời đại 4.0

Cũng là người con làng Chuông say sưa nghề nón, nghệ nhân Lê Văn Tuy luôn đau đáu làm sao để quảng bá rộng rãi sản phẩm truyền thống của làng. Nhiều năm qua, không quản vất vả, xa xôi, ông Tuy đi khắp mọi miền, tích cực tham gia hội thảo, hội chợ, đem nón lá làng Chuông giới thiệu đến người dân trong nước và quốc tế.

Ông Tuy tâm sự rằng ông không muốn chỉ giữ nghề cho riêng mình hay riêng làng Chuông, bởi nón lá là sản phẩm văn hóa của dân tộc. Vì vậy, bất cứ ai, ở địa phương nào có nhu cầu học nghề, ông đều đến tận nơi, tận tình chỉ bảo.

Tận dụng sự phát triển của mạng xã hội, nón làng Chuông hiện cũng được các nghệ nhân tích cực quảng bá trên Facebook, Zalo, Youtube…. Hình ảnh nón làng Chuông đã lan tỏa rộng rãi hơn, nhiều đối tác tìm đến đặt hàng.

Nghệ nhân Lê Văn Tuy cho biết, sắp tới ông sẽ xây dựng website chuyên nghiệp, đầu tư hình ảnh và nội dung để quảng bá và nâng tầm thương hiệu sản phẩm. “Hiện nay nón không chỉ phục vụ đời sống, sinh hoạt của bà con mà còn là vật dụng trang trí, đạo cụ sân khấu, quà tặng… Nếu giữ và mở rộng nghề, nghề làm nón có thể còn phát triển hơn ngày xưa”, ông Tuy chia sẻ.

Manh nha phát triển du lịch cộng đồng

Hiện làng Chuông đang đón nhiều đoàn khách quốc tế và trong nước đến tham quan làng nghề và trải nghiệm việc làm nón. Du khách vô cùng hứng thú khi được tận mắt nhìn thấy từng công đoạn làm ra chiếc nón truyền thống của người Việt, thậm chí, nhiều khách còn theo chân người dân làng mang nón ra chợ bán hay đội nón đi làm ruộng để được trực tiếp trải nghiệm.

Các gia đình nghệ nhân cũng đang kết hợp với một số bà con trong làng để cải tạo các khu nhà cổ thành những điểm nghỉ dưỡng cho khách du lịch, mở rộng các hoạt động trải nghiệm thực tế để du khách có thể trực tiếp tham gia vào quy trình làm nón.

Tuy nhiên, mô hình du lịch trải nghiệm cộng đồng tại làng Chuông hiện vẫn mang tính tự phát. Người dân làng Chuông mong muốn có sự kết hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương hoặc đơn vị du lịch chuyên nghiệp để có thể phát triển mạnh mẽ và bài bản mô hình du lịch cộng đồng, bởi đây cũng là cách giữ nghề, quảng bá và phát triển nghề bền vững.