Theo ông Bùi Trung Nghĩa, Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), trong những năm gần đây, hiện tượng buôn lậu, gian lận thương mại cũng có chiều hướng gia tăng, diễn biến hết sức phức tạp với nhiều phương thức, thủ đoạn tinh vi, quy mô ngày càng lớn làm ảnh hưởng đến đời sống, sức khỏe và thiệt hại cho người tiêu dùng, thiệt hại lớn cho doanh nghiệp làm ăn chân chính.

Trong năm 2023, toàn ngành hải quan đã phát hiện, bắt giữ và xử lý hơn 14.600 vụ việc vi phạm với trị giá hàng hóa ước tính 11.520 tỷ đồng. Bên cạnh đó, cơ quan hải quan đã khởi tố 35 vụ và chuyển cơ quan khác kiến nghị khởi tố 166 vụ. Số tiền thu nộp ngân sách Nhà nước là 474 tỷ đồng. Cũng trong năm 2023, lực lượng quản lý thị trường cả nước đã phát hiện, xử lý 52.349 vụ vi phạm (tăng 16% so với năm 2022), thu nộp ngân sách gần 500 tỷ đồng (tăng 36% so với năm 2022), giá trị tang vật thu giữ gần 204 tỷ; chuyển cơ quan điều tra 170 vụ có dấu hiệu hình sự (tăng 35% so với năm 2022).

Ông Nghĩa nhấn mạnh, mặc dù đã có những chuyển biến tích cực, tuy nhiên theo đánh giá của các chuyên gia, vấn nạn buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả vẫn tiếp tục âm thầm diễn ra, với những thủ đoạn tinh vi, gây khó khăn cho các cơ quan quản lý nhà nước và cơ quan thực thi pháp luật.

Đại diện VCCI chỉ ra nguyên nhân của thực trạng trên do một số quy định pháp luật liên quan đến công tác phòng, chống tội phạm buôn lậu, gian lận thương mại còn bất cập, sơ hở. Công tác phối hợp giữa các cơ quan thực thi pháp luật chưa thực sự đồng bộ và hiệu quả, các chế tài xử phạt chưa nghiêm khắc, mức độ tính răn đe còn thấp. Nhận thức chưa đầy đủ của người dân, doanh nghiệp và cộng đồng đối với việc kinh doanh, tiêu thụ và tiêu dùng sản phẩm, hàng hóa không rõ nguồn gốc, chất lượng, đặc biệt là trong quá trình tham gia các nền tảng thương mại điện tử và mạng xã hội ngày càng phát triển và phổ biến hiện nay. 

Ngoài ra, theo ông Nghĩa, một bộ phận cán bộ, công chức thiếu tinh thần trách nhiệm, ý thức thực thi công vụ và các quy định của pháp luật chưa cao, còn biểu hiện nể nang, bao che, thậm chí có trường hợp “bảo kê” cho các hành vi vi phạm pháp luật... dẫn đến kết quả công tác phòng chống buôn lậu và gian lận thương mại chưa được như mong muốn.

Bàn về vấn đề vi phạm trong thương mại điện tử và công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại, ông Nguyễn Đức Lê, Phó Cục trưởng Cục Nghiệp vụ Quản lý thị trường, Bộ Công thương, cho rằng hoạt động kinh doanh thương mại điện tử trong năm qua chứng kiến sự bùng nổ và có bước phát triển mạnh mẽ cả về số lượng, quy mô thu hút nhiều doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân tham gia. Chính vì tốc độ tăng trưởng nhanh và doanh thu ngày một lớn, các đối tượng thường xuyên tận dụng mọi kẽ hở để một mặt cung cấp thông tin về hàng hóa, thông tin giao dịch trên Internet; quảng bá trực tuyến và khuyến mại rầm rộ; mặt khác nhập lậu hoặc đưa những hàng hóa không rõ nguồn gốc xuất xứ qua cửa khẩu, biên giới, cảng biển, sân bay… bán tràn lan trên thị trường nội địa với quy mô ngày một lớn.

Bên cạnh sự phát triển tích cực, thương mại điện tử cũng tồn tại một số yếu tố tiêu cực, tình trạng chào bán hàng giả, hàng cấm, hàng nhập lậu trên các trang thương mại điện tử, mạng xã hội có xu hướng gia tăng và tiềm ẩn nhiều phức tạp. Hiện nay tình trạng kinh doanh, buôn bán hàng cấm, hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ, hàng kém chất lượng công khai trên các trang website thương mại điện tử, đặc biệt các sàn giao dịch thương mại điện tử và mạng xã hội,... thực sự gây ảnh hưởng nghiêm trọng, đe dọa đến môi trường kinh doanh chung, ảnh hưởng nghiêm trọng đến niềm tin của người tiêu dùng.

"Việc chủ động điều tra, phát hiện vi phạm trên nền tảng thương mại điện tử gặp rất nhiều khó khăn, hạn chế do các đối tượng vi phạm thường giới thiệu trên website thương mại điện tử là mẫu hàng chính hãng, nhưng khi giao hàng thì giao hàng giả hoặc không rõ nguồn gốc xuất xứ, không bảo đảm chất lượng. Việc truy xuất, lưu trữ các giao dịch thương mại điện tử, hàng hóa giao dịch còn gặp nhiều khó khăn", ông Lê cho hay.

Ngoài ra theo ông Lê, trên các trang website bán hàng hoặc qua mạng xã hội thường không ghi địa chỉ cụ thể, chỉ có điện thoại để giao dịch. Khi có khách hỏi mua hàng thì sẽ hỏi địa chỉ để giao nhận hàng hóa, thanh toán tại nhà. Người mua không biết người bán là ai, sản phẩm như thế nào? Các đối tượng khi có người lạ dò hỏi xem hàng thì thường không trả lời; ngoài ra vì là không gian, địa chỉ ảo trên mạng Internet, nên dễ dàng gỡ bỏ thông tin nhằm xóa dấu vết, gây cản trở việc thu thập chứng cứ, chứng minh vi phạm.

Đại diện Bộ Công thương dẫn số liệu: Năm 2023, lực lượng quản lý thị trường cả nước phát hiện, xử lý 676 vụ vi phạm; xử phạt hành chính trên 10 tỷ đồng; trị giá hàng hóa tịch thu trên 5 tỷ đồng. Điển hình như: Tổng cục chỉ đạo các đơn vị trực thuộc phối hợp với Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Bộ Công an), lực lượng công an địa phương, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số triệt phá kho hàng lớn, kinh doanh hàng không rõ nguồn gốc, giả mạo nhãn hiệu, nhập lậu bằng hình thức livestream trên các nền tảng mạng xã hội như Tiktok, Facebook tại Hà Nội, Gia Lai...

Chia sẻ tại Diễn đàn “Chống buôn lậu, gian lận thương mại, uy tín doanh nghiệp và quyền lợi người tiêu dùng”, ngày 11/1, ông Đỗ Hồng Chung, Phó Chánh Văn phòng Ban chỉ đạo 389 Quốc gia cho rằng, các hành vi vi phạm trong hoạt động thương mại gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của người dân, đến doanh thu của doanh nghiệp và thất thu ngân sách nhà nước. Không chỉ vậy, nó còn hình thành môi trường kinh doanh không lành mạnh, cạnh tranh không sòng phẳng tác động xấu đến môi trường kinh doanh trong nước

Nêu giải pháp hạn chế và ngăn chặn hàng giả, hàng nhái, gian lận thương mại, theo ông Chung, cần đồng bộ các giải pháp và có sự phối hợp giữa các cơ quan, doanh nghiệp. Theo đó, trong thời gian tới, lực lượng chức năng cần tiếp tục thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Phó Thủ tướng Chính phủ, Trưởng ban Chỉ đạo 389 Quốc gia triển khai các kế hoạch chuyên đề chống gian lận, buôn lậu hàng giả, hàng nhái.

Đại diện doanh nghiệp, bà Nguyễn Thị Phỉ - Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty TNHH SYA QUA AND chia sẻ, doanh nghiệp hiện đang đối mặt với nhiều khó khăn trong kinh doanh sản xuất do thị trường bị thu hẹp, thiếu đơn hàng, lại chịu tác động nặng nề của nạn buôn lậu, hàng giả, hàng nhái. Thực trạng này kéo dài sẽ khiến doanh nghiệp khó trụ vững trong năm 2024.

Theo đó, doanh nghiệp hoan nghênh các giải pháp nhằm ngăn chặn hiệu quả các hoạt động buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa, hoạt động buôn bán, hàng nhập lậu, hàng không rõ nguồn gốc; ngăn chặn các hành vi trốn thuế, gian lận thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả… để bảo về quyền lợi người tiêu dùng cũng như các doanh nghiệp làm ăn chân chính được cơ quan nhà nước triển khai trong thời gian tới...